1–Mavzu: Fuqarolik jamiyati. O‘zbekistonda demokratik jamiyat qurish nazariyasi va amaliyoti fanining predmeti, maqsad va vazifalari. Reja

O’QUV MATERIALLARI

1–Mavzu: Fuqarolik jamiyati. O‘zbekistonda demokratik jamiyat qurish nazariyasi va amaliyoti fanining predmeti, maqsad va vazifalari.

R e j a :

1. 
   Fuqarolik jamiyati. O‘zbekistonda demokratik jamiyat qurish nazariyasi va amaliyoti fanining predmeti hamda uni organish zarurati.
   
2. 
   Fanning asosiy tushunchalari va uning qonuniyatlari.
   
3. 
   O‘zbekistonda demokratik huquqiy davlat va fuqarolik jamiyatini qurishning o’ziga xos xususiyatlari.
   
4. 
   Demokratik jamiyat qurishning umumjahon e’tirof etgan qonuniyatlari va uning O’zbekistonda o’ziga xos taraqqiyot yo’lining mavjudligi.
   

1. Mustaqillik tufayli O‘zbekiston o‘ziga xos taraqqiyot yo‘lini huquqiy davlat va demokratik jamiyat qurish yo‘lini belgilab oldi va ushbu yo‘ldan og‘ishmay olg‘a bormoqda. Shuning uchun ham O‘zbekistonda demokratik jamiyat qurish nazariyasi va amaliyotini o‘qitishni taqazo qilmoqda. Ushbu fanning o‘qitilishi bir tomondan mamlakatimizning mustaqillikka erishishi samarasi bilan bog‘liq bo‘lsa, ikkinchidan, mustaqillik tufayli O‘zbekiston tanlagan taraqqiyot yo‘lining ustuvor yo‘nalishini demokratik jamiyat qurish bilan bog‘liq ekanligini ko‘rsatadi. Demokratik jamiyat qurish maqsadlari esa ko‘p qirrali jarayon bo‘lib, ko‘pgina muammolarni o‘z ichiga oladi. Bunda asosan ikki muhim jihat demokratik jamiyat qurishda dunyo mamlakatlari erishgan yutuqlar, umume’tirof etilgan tamoyillar, ikkinchidan, har bir mamlakat va xalqning o‘ziga xos, milliy – ma’naviy xususiyatlarini hisobga olish va fanni o‘rganishda alohida ahamiyat kasb etadi.

O‘zbekiston Respublikasi mustaqillik tufayli demokratik jamiyat qurishni asosiy maqsad qilib belgilab oldi, milliy-ma’naviy merosimizga, milliy davlatchilik asosidagi qadriyatlarimizga tayangan holda o‘ziga xos va mos taraqqiyot yo‘lini tanladi hamda fuqarolik jamiyati qurilishi bilan bog‘liq vazifalarni aniqlab oldi.

Mamlakat hayotida keng-ko‘lamli islohotlarni amalga oshirish bilan bog‘liq bo‘lgan qonuniyatlarni bilish va o‘rganishda, demokratik taraqqiyot yo‘lida «O‘zbek modeli» ni tadbiq etishda Fuqarolik jamiyati. O‘zbekistonda demokratik jamiyat qurish nazariyasi va amaliyoti fanini o‘rganishning o‘ziga xos zarurat va sabablari mavjud.

Birinchidan, butun dunyoda demokratiya, demokratik jamiyat to‘g‘risida ishlab chiqilgan konsepsiyalarda demokratik jamiyatning qiyofasi, asoslari, yashash va rivojlanishning umum’etirof etilgan qonuniyatlari hamda uning har bir davlat, xalqning milliy-ma’naviy xususiyatlari bilan bog‘liq jihatlari tobora keng miqyosida o‘z ifodasini topmoqda. Bugungi kunga kelib, dunyoning 160 dan ortiq davlatlarida demokratik tuzum umumbashariy va milliy qadriyat sifatida qaror topgani, demokratiya insoniyat hayot tarzining eng maqbul rivojlanish yo‘li ekanligining e’tirof etilayotgani demokratiyani fan sifatida o‘rganishni taqozo etayotgan sabablardan biridir.

Ikkinchidan, O‘zbekistonda barpo etilayotgan demokratik jamiyat - uning o‘ziga xos xususiyatlarini aniqlash, o‘rganish zarurati ham ana shu qonuniyat bilan bog‘liqdir. Hozirgi paytgacha ijtimoiy-siyosiy fanlar tizimida huquqiy demokratik davlat va fuqarolik jamiyati asoslarini shakllantirishga bevosita taalluqli bo‘lgan masalalarni ilmiy jihatdan yaxlitligicha o‘rganadigan fan vujudga kelmagan. O‘zbekistonda demokratik jamiyat qurish nazariyasi va amaliyoti fani eng avvalo, jahon sivilizatsiyasining tarixiy tajribalariga asoslangan holda, mamlakatimizning o‘ziga xos xususiyatlaridan kelib chiqib, adolatli demokratik davlat va ochiq fuqarolik jamiyatini barpo etishning nafaqat nazariy masalalarini, balki, uning amaliy jihatlarini ham yaxlit tarzda o‘rganadi. Bu fanni yana shuning uchun ham o‘rganish zarurki, Sharq va G‘arb sivilizatsiyalari tutashgan makonda tarixda birinchi bo‘lib, umume’tirof etilgan demokratiya tamoyillari milliy qadriyatlar bilan to‘ldirilmoqda. Jamiyatimizdagi bu jarayonni atrofimizda ro‘y berayotgan ijtimoiy hodisalar, voqealar va ular o‘rtasidagi o‘zaro bog‘lanishlarni aniq voqeligimiz bilan chambarchas o‘rganish, tahlil qilish zarur. Bu zarurat Birinchi Prezidentimiz I.A.Karimovning «Pirovard maqsadi miz-ijtimoiy yo‘naltirilgan barqaror bozor iqtisodiyotiga, ochiq tashqi siyosatga ega bo‘lgan kuchli demokratik huquqiy davlatni va fuqarolik jamiyatini barpo etishdan iboratdir» deb ta’kidlagan umumstrategik vazifani amalga oshirish bilan bog‘liq. Bu vazifani ushbu fanni o‘rganishni zarur qilib qo‘ygan uchinchi asosiy sabablardan biri deyish mumkin. Ma’lumki, XX asrning so‘nggi o‘n yilligida dunyo haritasida 20 dan ortiq mustaqil davlatlar paydo bo‘ldi. Birinchi Prezidentimiz I.A. Karimov ta’kidlaganidek «Ular hozirgi til bilan aytganda, sotsialistik o‘tmishga ega bo‘lgan, o‘z siyosiy mustaqilligini tinch yo‘l bilan qo‘lga kiritgan davlatlardir. Bu davlatlar mustaqil rivojlanish va ijtimoiy munosabatlarni yangilash yo‘liga qadam qo‘ydi». Ana shu mustaqil taraqqiyot yo‘lini tanlagan davlatlardan biri O‘zbekiston Respublikasidir.

Mustaqillik, O‘zbekiston xalqi hayotida yangi tarixiy davrni boshlab berdi. Bu davrning ma’no va mohiyati O‘zbekistonda demokratik jamiyat qurishning «O‘zbek modeli» bilan uzviy bog‘liqdir. Mustaqillik qo‘lga kiritilmaganida, O‘zbekiston o‘z taraqqiyot yo‘lini o‘zi tanlay olmas edi. O‘zbekiston o‘zining milliy davlatchilik negizlariga xos bo‘lgan siyosiy, ijtimoiy - iqtisodiy, ma’naviy kamolot va taraqqiyot yo‘lini belgilab oldi. Mamlakat oldida turgan maqsadni ta’kidlar ekan, - Birinchi Prezidentimiz I.A.Karimov shunday degan edi: «Biz quradigan jamiyat O‘zbekiston xalqining munosib turmushini, huquqlari va erkinliklarini kafolatlashi, milliy qadriyatlarimiz va madaniyatimizning qayta tiklanishini, insonning ma’naviy-axloqiy barkamolligini ta’minlashi kerak».

Mustaqil davlatimiz misolida demokratik jamiyat qurish jarayonida qo‘lga kiritilgan yutuqlar, ayrim hayotiy saboqlarni ilmiy tahlil qilishni taqozo qilmoqda. Mamlakatimizda demokratik jarayonlarning mohiyatini bilish, unga ijobiy yondoshish uchun demokratiyaning milliy va umuminsoniy qadriyat sifatida shakllanish bosqichlarini chuqur o‘rganishdek strategik vazifani faqatgina ushbu fan bajaradi.

Bu fan o‘z oldiga bir qator vazifalarni qo‘ygan. Ular ko‘proq, O‘zbekistonda demokratik fuqarolik jamiyati qurishning o‘ziga xos va umum’etirof etilgan qonunlarini bilish, nazariy xulosalar va umumlashmalar chiqarishdan iboratdir. Xususan, fuqarolarda demokratik jamiyat talablariga javob beradigan dunyoqarash, fikrlar xilma-xilligi, erkinlikni qadrlash, inson qadr-qimmati, sha’ni va or-nomusini hurmat qilish bilan bog‘liq qadriyatlarni shakllantirish shular jumlasidandir.

Ushbu fan turli xil uslublardan foydalanadi. Bular tajriba, qiyosiy tahlil, empirik–sotsiologik va ilm-fanning boshqa zamonaviy uslublaridir.

Fuqarolik jamiyati. O‘zbekistonda demokratik jamiyat qurish nazariyasi va amaliyoti fani ham ijtimoiy gumanitar, siyosiy fanlarda e’tirof etilgan o‘rganish ob’ekti, manbai, predmetiga ega. Bu ob’ekt va predmetning xususiyatlarini hisobga olgan holda aytadigan bo‘lsak, mazkur fan fuqarolik jamiyati-demokratik jamiyat qurish qonuniyatlarini o‘rganadi hamda tadqiq qiladi. Ayni paytda, fanning o‘ziga xos xususiyatlari, ob’ekti, predmeti, qonuniyatlari tushunchalari bor.

Mazkur fan predmeti - O‘zbekistonda demokratik jamiyatning shakllanishi, fuqarolik jamiyati qurilishi, qaror topishi va amal qilinishining dunyoda e’tirof etilgan umumbashariy prinsiplari hamda milliy tamoyillariga asoslanadi. Bu fanning predmeti va ob’ekti mamlakatimizga xos va mos xususiyatlardan kelib chiqib erkin, demokratik adolatli fuqarolik jamiyatini qurish yo‘llari va qonuniyatlarini o‘rganishdir. Shuningdek, O‘zbekiston ijtimoiy hayotining barcha sohalari fanning ob’ektidir.

Fuqarolik jamiyati. O‘zbekistonda demokratik jamiyat qurish nazariyasi va amaliyoti: Bir tomondan demokratik jamiyat to‘g‘risidagi mavjud qarashlarga, nazariyalarga hamda mamlakatimizning davlatchilik tarixiy merosi bilan bog‘liq mutafakkirlarning g‘oyalarini hisobga oladi:

Mustaqillik yillarida demokratik jamiyat qurilishi to‘g‘risidagi muhim konseptual g‘oyalar va qarashlarning ishlab chiqilishi va unda O‘zbekistonning o‘ziga xos rivojlanish yo‘li xususiyatlariga tayanadi: Bu sohada mustaqillik yillarida erishilgan demokratik jamiyat qurish tajribasiga tayanib o‘rganadi.

O‘zbekistonning dunyo hamjamiyatida tutgan o‘rni, o‘zaro manfaatli hamkorlik asoslarini ishlab chiqish va rivojlanish qonuniyatlarini bilish muhim o‘rin tutadi:

Fuqarolik jamiyati. Demokratik jamiyat qurish nazariyasi va amaliyoti fanining o‘rganadigan sohalari quyidagilarni tashkil qiladi:

1. Mamlakat ijtimoiy-iqtisodiy hayotining demokratlashuvi va siyosiy sohani erkinlashtirish:

2. Xalq hokimiyatchiligi va uning manbai, fuqaro-jamiyat-davlat munosabatlari:

3. Mamlakatda Konstitutsiya va qonunning ustuvorligi:

4. Inson va fuqarolarning asosiy huquqlari, erkinliklari hamda burchlari bilan bog‘liq umumiy qoidalar va demokratik tamoyillar:

5. Jamiyat va shaxs munosabatlari:

6. Jamoat birlashmalari:

7. Oila:

8. Davlat hokimiyatini tashkil etish sohalari va h.k.

Demokratiyaning vazifasi - fuqarolarning huquqlari tan olinadigan va himoya qilinadigan, ularning burchlariga rioya etiladigan va bajariladigan jamiyatni qurishdan iborat.

Hozirgacha hech qaysi davlat bunga mukammal erishmagan, faqat unga harakat qilib kelmoqda. Demokratik jamiyat davlatchilik sohasida har bir mamlakat va xalqning demokratiyada umum’etirof etilgan qadriyatlari va tamoyillari hisobga olinadigan, milliy madaniy meros xususiyatlariga tayaniladigan, fuqarolarning huquqlari tan olinadigan va himoya qilinadigan, boshqaruvda fuqarolar faol ishtirok etadigan jamiyatdir.

Umumiy tarzda demokratiya deganda, hammaning manfaatlari yo‘lida ko‘pchilikning hokimiyati va ozchilikning irodasini hurmat qilish tushuniladi.

Demokratiya xalqni o‘z erkinligi va mustaqilligi, har bir shaxsning manfaatlari va huquqlarini o‘zboshimchalik bilan cheklashlarga va shu yo‘sindagi harakatlarga yo‘l qo‘yilmaydigan fuqarolarning o‘zini-o‘zi boshqarish shaklidir.

2. Mazkur fan o‘zining mantiqiy tuzilishiga hamda ilmiy tahlil usullari va vositalariga ko‘ra mustahkam nazariy asos hamda manbalarga asoslanadi. Bu o‘rinda Birlashgan Millatlar Tashkiloti (BMT) ning 1948 yil 10 dekabr da qabul qilgan «Inson huquqlari umumjahon deklaratsiyasi» ni keltirish mumkin. Shuningdek, O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining qaror va qonunlari, mamlakatimizning Birinchi Prezidenti I.A.Karimovning «O‘zbekistonning: o‘z istiqlol va taraqqiyot yo‘li», «Yo‘limiz-mustaqil davlatchilik va taraqqiyot yo‘li», «Istiqlol va ma’naviyat», «O‘zbekistonning siyosiy-ijtimoiy va iqtisodiy istiqbolining asosiy tamoyillari», «O‘zbekiston-bozor munosabatlariga o‘tishning o‘ziga xos yo‘li», «Hozirgi bosqichda demokratik islohotlarni chuqurlashtirishning muhim vazifalari», «O‘zbekiston XXI asr bo‘sag‘asida: xavfsizlikka tahdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari», «Ozod va obod vatan, erkin va farovon hayot-pirovard maqsadimiz», «O‘zbekistonda demokratik o‘zgarishlarni yanada chuqurlashtirish va fuqarolik jamiyati asoslarini shakllantirishning asosiy yo‘nalishlari», «Biz tanlagan yo‘l - demokratik taraqqiyot va ma’rifiy dunyo bilan hamkorlik qilish», «O‘zbekiston-iqtisodiy islohotlarni chuqurlashtirish yo‘lida», «Hayotimizning, taraqqiyotimizning huquqiy asosi», «Parlament jamiyat hayotining ko’zgusi», «Bizning bosh maqsadimiz-jamiyatni demokratlashtirish va yangilash, mamlakatni modernizatsiya va isloh etishdir», «Inson, uning huquq va erkinliklari hamda manfaatlari-eng oliy qadriyat» kabi qator fundamental va ustuvor asarlari, ma’ruzalari, nutqlari, farmonlari va Vazirlar Mahkamasining qarorlari ham kursni o‘rganishning asosiy manbalari bo‘lib xizmat qiladi.

Fuqarolik jamiyati. O‘zbekistonda demokratik jamiyat qurish nazariyasi va amaliyoti fani bilan bog‘liq tushunchalar mavjud. Bugungi kunda demokratik qadriyatlarning asosiy tushunchalarini to‘la-to‘kis o‘zlashtirib olish jamiyatni demokratlashtirishning muhim sharti bo‘lib qolmoqda.

Ularni o‘rganishda quyidagi uchta jihatni alohida hisobga olish lozim:

1. Ijtimoiy gumanitar fanlarda ishlatiladigan umumiy tushunchalar. Masalan: jamiyat, sivilizatsiya, erkinlik, huquq, qonun, madaniyat, taraqqiyot, demokratiya :

2. Ijtimoiy-siyosiy fanlarda ishlatiladigan tushunchalar bilan yaqin bo‘lgan tushunchalar: huquqiy davlat, xususiy mulk, fuqarolik jamiyati, siyosat, siyosiy hokimiyat, siyosiy tashkilotlar, siyosiy tizim, siyosiy rejim, siyosiy plyuralizm, siyosiy ong, siyosiy madaniyat va boshqalar :

3. Fuqarolik jamiyati. O‘zbekistonda demokratik jamiyat qurish nazariyasi va amaliyoti fani o‘rganadigan tayanch tushunchalar: «O‘zbekistonning o‘ziga xos va mos taraqqiyot yo‘li», erkinlik, musta-qillik, demokratiya, qonun ustuvorligi, «demokratik davlatchilik», «demokratik jamiyat», «demokratiya», «demokratik jamiyat to‘g‘risidagi qarashlar», «demokratik jamiyatning milliy–ma’naviy negizlari», «milliy-ma’naviy qadriyatlar», O‘zbekiston iqtisodiy hayotining erkin demokratiyalashuvi, ijtimoiy hayot va demokratiya, siyosiy hayotning demokratik tamoyillari, «demokratik qadriyatlar», «O‘zbekistonda fuqarolik jamiyati qurilishi», «Ozod va obod Vatan, erkin va farovon hayot», «O‘zbekiston va jahon hamjamiyati», «Milliy davlatchilik va demokratiya» va boshqalar.

Fuqarolik jamiyati. O‘zbekistonda demokratik jamiyat qurish nazariyasi va amaliyotini o‘rganish jarayonida yana quyidagi tushunchalar: «liberal demokratiya», «demokratiya va bozor iqtisodiyoti», «demokratiya sharoitida inson huquqlari va erkinligi», «demokratiya va millatlararo munosabatlar», «davlatni demokratik boshqarish», «demokratiyaning asosiy unsurlari» ko‘proq ishlatilishi tabiiy. Bu tushunchalarni har birining o‘ziga xos ma’nosi va mazmuni bor.

Fan amal qiladigan qonuniyatlar: Fuqarolik jamiyati. O‘zbekistonda demokratik jamiyat qurilish nazariyasi va amaliyoti fanida amal qiladigan qonuniyatlarni bilishda quyidagi jihatlarni alohida hisobga olish kerak.

Birinchidan, O‘zbekistonda demokratik jamiyat qurish nazariyasi va amaliyoti fani dunyoda e’tirof etilgan umumiy qonuniyatlarni hisobga oladi.

Ikkinchidan, O‘zbekistonning o‘ziga xos xususiyatlari bilan bog‘liq xususiy, alohida qonuniyatlarga tayanadi.

Masalan: «O‘zbekistonda demokratik jamiyat qurilishining o‘ziga xos va mos rivoj lanish qonuni» yoki «Demokratik jamiyat qurilishida milliy mentalitet xususiyatlarini hisobga olish qonuni», «Demokratik jamiyat qurilishining milliy-ma’naviy qadriyatlar bilan bog‘liqligi qonuni», «O‘zbekistonda demokratik jamiyat qurilishining o‘ziga xos xususiyatlarining O‘zbekiston davlatchiligi tarixi, milliy-madaniy merosi, iqtisodiy, ijtimoiy-siyosiy hayoti bilan aloqadorligi qonuni va boshqalar.

Ma’lumki, bu qonuniyatlar nihoyat darajada ko‘pqirraliligi, murakkabligi va nozikligi bilan alohida e’tiborni talab qiladi.

3. Fuqarolik jamiyati-demokratik jamiyat qurilishi o‘zining xilma- xil milliy xususiyatlariga egadir. Har bir xalq demokratiyani o‘zining milliy-madaniy merosi, siyosiy mentaliteti, fe’l-atvori, qadriyatlari asosida ko’radi, hamda demokratiyaning umumbashariy ma’no va mazmunini boyitishga hissa qo‘shadi.

Fuqarolik jamiyati. O‘zbekistonda demokratik jamiyat qurish nazariyasi va amaliyoti fani sinfiylik va partiyaviylik g‘oyalaridan mutlaqo xoli bo‘lib, unda iqtisodni mafkuradan ustun qo‘yish, insoniylik, milliy istiqlol va tiklanish, ijtimoiy-siyosiy barqarorlik g‘oyalari muhim o‘rin egallaydi. O‘zbekistonda demokratik jamiyat qurishni Birinchi Prezidentimiz I.A.Karimov asarlarida asoslab bergan xulosalari mazmun-mohiyatiga ko‘ra ko‘nikib qolingan andozalardan tubdan farq qiladi. Shu nuqtai nazardan qaraganda O‘zbekistonda shakllanayotgan jamiyat o‘zga jamiyatlardan mazmuniga ko‘ra tubdan farq qiladi hamda, tanlangan yo‘lning o‘ziga xosligini va betakrorligini belgilaydi.

O‘zbekistonda fuqarolik jamiyati-demokratik jamiyat qurishda ikki muhim jihatga alohida e’tibor berilmoqda:

Demokratik jamiyat qurishning dunyoda e’tirof etilgan tamoyillarini tan olish:

- Demokratiyaning milliy-madaniy meros bilan bog‘liq milliy xususiyatlariga tayanish:

Bu ikki yo‘nalish bir-biri bilan uzviy bog‘liq, haqiqiy demokratik jamiyat qurishni ularsiz tasavvur qilib bo‘lmaydi. Amaliy hayotda bu muhim qonuniyatlarning buzilish hollari turli xalqlar turmush tarzi va ular milliy manfaatlariga zid bo‘lgan, ijtimoiy-siyosiy, ma’naviy oqibatlarni keltirib chiqargan.

Mustaqillik yillarida O‘zbekistonda demokratik jamiyatga xos jihatlar shakllanib bormoqda, ya’ni:

• 
  Mamlakatda demokratik institutlarning shakllanib borayotganligi:
  
• 
  Ko‘p partiyaviylikka o‘tilishi:
  
• 
  Hokimiyat tarmoqlarining mustaqilligi:
  
• 
  Jamoatchilik nazoratining oshib borishi:
  

Umuman demokratiya qay darajada ekanligini quyidagi mezonlar belgilaydi. Bular: xalqning qarorlar qabul qilish jarayonlardan qanchalik xabardorligi: hukumat qarorlarining xalq tomonidan qanchalik nazorat qilinishi: oddiy fuqarolar davlatni boshqarishda ishtirok etishi darajasi.

O‘zbekistonda ham keng qamrovli demokratik jarayonlar ana shu mezonlar asosida amalga oshirilmoqda. Respublikada bugungi kunda 100 ta jamoat uyushmalari: 5 ta siyosiy partiya: 2 ta ijtimoiy harakat: 3000 mingta nodavlat notijorat tashkilotlari va kasaba uyushmalari tizimi tomonidan 28 ta yo‘nalishda jamoatchilik nazorati amalga oshiril moqda. Agarda I-chaqiriq O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisiga bo‘lgan saylovda 2ta siyosiy partiya va hokimiyat vakillik organlaridan 700 dan ortiq nomzod ishtirok etgan bo‘lsa, II-chaqiriq O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisiga bo‘lgan saylovda 47 sub’ekt, ya’ni 5 siyosiy partiya, hokimiyat vakillik organi va saylovchilar ning tashabbuskor guruhlaridan 1010 nafar nomzod qatnashdi.

Mamlakatda ikki palatali parlamentga o‘tilishi bu jarayonni yanada chuqurlashtirdi. Saylovda O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasiga 120 deputat saylandi. Saylovlarda 489 deputatlikka nomzod, shu jumladan, siyosiy partiyalardan – 435 kishi va saylovchilar tashabbuskor guruhlaridan mustaqil nomzodlar – 54 kishi ishtirok etdi. Saylovlarda fuqarolar faol qatnashdilar. Saylovlar Qonunchilik palatasidagi o‘rinlar uchun siyosiy partiyalar o‘rtasidagi keskin raqobat kurashi muhitida o‘tdi. Okruglarning 77% da bir deputatlik mandati uchun 4 tadan 6 tagacha nomzod kurash olib bordi.

O‘zbekistonda jamiyat siyosiy hayoti sohasini demokratlashtirish borasida Birinchi Prezident I.A.Karimov siyosiy ta’limotida ustuvor yo‘nalishlari qilib belgilab bergan quyidagi muhim masalalarga alohida e’tibor berilmoqda.

• 
  Mamlakat siyosiy hayotining barcha sohalarini, davlat va jamiyat qurilishini erkinlashtirish:
  
• 
  Mamlakatimiz siyosiy hayotida haqiqiy ma’nodagi ko‘ppartiyaviylik muhitining qaror topishi zarurligi va har bir partiyaning o‘zining aniq va ravshan harakat dasturiga ega bo‘lishiga:
  
• 
  Nodavlat tuzulmalari, hukumatga qarashli bo‘lmagan va jamoat tashkilotlarning, fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlarining faoliyatini yanada rivojlantirish:
  

Jamiyatda fikrlar xilma-xilligi va qarashlar rang barangligi, ularni erkin ifoda etish sharoitini ta’minlash:

Inson huquqlari va erkinliklarini, odamlarimiz ongida demokratik qadriyatlarni yanada mustahkamlash va rivojlantirish:

4. Davlat mustaqilligining qo‘lga kiritilishi natijasida O‘zbekistonda demokratik jamiyat qurish, fuqarolik jamiyati asoslarini yaratish kabi oliy maqsadni amalga oshirishga kirishdi. Mustaqillikning qo‘lga kiritilishi O‘zbekiston oldida ma’suliyatli vazifani qo‘ydi.

O‘zbekiston qanday davlat quradi? Dunyo jamoatchiligi ham bunga alohida e’tibor bilan qaradi. O‘zbekistonning istiqloli va insonlarning taqdiri ham, ularning qanday hayot tarziga ega bo‘lishi, milliy-ma’naviy meros bilan umumbashariy tamoyillarning uyg‘unligini ta’minlash ham, O‘zbekiston oldida ko‘ndalang bo‘lib turgan davlatchilik qurilishining qanday asosda amalga oshirilishi bilan bevosita bog‘liq edi.

O‘zbekiston islomiy davlat qurishni emas, balki dunyoviy davlat qurish yo‘lini tanladi. Buning ham o‘ziga xos sabablari mavjud. Buning uchun Dunyoviy davlatning islomiy davlatdan farqli jihatlarini, uning afzalliklarini bilish muhim ahamiyat kasb etadi.

Ma’lumki, O‘zbekiston O‘rta Osiyoda islomga e’tiqod qiluvchi eng qadimiy zaminlardan biri bo‘lish bilan birga musulmonchilik ilmining islom olamida hamma tan olgan an’analariga ham ega.

Islom madaniyati bir necha asrlar davomida o‘zbek xalqi ma’naviyatining asosi bo‘lib kelgan, hozir ham shunday. Shu bilan birga Birinchi Prezident I.A. Karimov, mamlakatni dunyoviy asosda rivojlantirish, dunyoviy davlat qurish yo‘lidan borishiga alohida ahamiyat berib keldi. Bu esa demokratik davlat qurilishida muhim omil hisoblanadi. Bu masalada Birinchi Prezidentimiz I.A. Karimov shunday degan edi: «Biz, bundan buyon ham aholini eng oliy ruhiy, ahloqiy va ma’naviy qadriyatlardan, tarixiy va madaniy merosdan bahramand qilish tarafdorimiz. Lekin biz hech qachon kurashga, siyosat, iqtisodiyot va qonunshunoslikka aralashish uchun din, bayroq bo‘lishiga yo‘l qo‘ymaymiz. Chunki bu holni davlatimiz xavfsizligi, barqarorligi uchun jiddiy xavf-xatar deb hisoblaymiz.

O‘zbekiston Konstitutsiyasida «Dunyoviy davlat» degan atama yo‘q bo‘lsada, uning mohiyati va tamoyillari bir qancha moddalarda ifodalangan

«Diniy tashkilotlar va birlashmalar davlatdan ajratilgan hamda qonun oldida tengdirlar. Davlat diniy birlashmalarning faoliyatiga aralashmaydi» (61-modda).

«Konstitutsiyaviy tuzumni zo‘rlik bilan o‘zgartirishni maqsad qilib quyuvchi, respublikaning suvereniteti, yaxlitligi va xavfsizligiga, fuqarolarning konstitutsiyaviy huquq va erkinliklariga qarshi chiquvchi, urushni, ijtimoiy, milliy, irqiy va diniy adovatni targ‘ib qiluvchi, xalqning sog‘lig‘i va ma’naviyatiga tajovuz qiluvchi, shuningdek harbiylashtirilgan birlashmalarning, milliy va diniy ruhdagi siyosiy partiyalarning hamda jamoat birlashmalarining tuzilishi va faoliyati taqiqlanadi. Maxfiy jamiyat lar va uyushmalar tuzish taqiqlandi. ( 57-modda)

«O‘zbekiston Respublikasida ijtimoiy hayot siyosiy institutlar, mafkuralar va fikrlarning xilma-xilligi asosida rivojlanadi. Hech qaysi mafkura davlat mafkurasi sifatida o‘rnatilishi mumkin emas» (12-modda).

Dunyoviy davlatning muhim jihatlari quyidagi yo‘nalishlarda o‘z ifodasini topgan:

inson huquqlari va davlat suvereniteti g‘oyalariga sodiqlik:

demokratiya va ijtimoiy adolatga sadoqat:

xalqaro huquqning umume’tirof etilgan qoidalari ustunligini tan olish:

respublika fuqarolarining munosib hayot kechirishlarini ta’minlash:

insonparvar, demokratik, huquqiy davlat barpo etish:

o‘zbek davlatchiligining tarixiy tajribasiga tayanish:

diniy tashkilotlar va birlashmalarni davlatdan ajratilganligi hamda qonun oldida tengligi.

Davlatning diniy birlashmalarning faoliyatiga aralashmasligi:

fuqarolar tinchligi va milliy totuvligini ta’minlash:

hozirgi va kelajak avlodlar oldidagi yuksak mas’uliyatni anglash:

O‘zbekistonda davlat va jamiyat qurilishining huquqiy asoslari, uning Konstitutsiyasida belgilab qo‘yilganligini va unga tayanib ish olib borishini anglatadi.

Fuqarolik jamiyati. O‘zbekistonda demokratik jamiyat qurish yo‘lining asoslari sobiq totalitar tuzumdan quyidagi jihatlari bilan farq qiladi:

yagona kommunistik mafkuraga tayanmaganligi bilan:

sinfiylik, partiyaviylik tamoyillaridan mutlaqo begonaligi bilan:

inson-eng ulug‘ ne’mat, degan fikrga asoslanilganligi bilan:

«davlat – jamiyat - fuqaro» munosabatidan tubdan farq qiladigan «fuqaro –jamiyat

davlat» o‘rtasidagi o‘zaro munosabatning oqilona huquqiy asosga qo‘yilganligi bilan ajralib turadi.

Insoniyat sivilizatsiyasi Sharqda, Shimoliy Afrikada Nil, Osiyo qit’asidagi Dajla va Frot, Amudaryo va Sirdaryo, Gang, Yanszi va Xuanxe daryolari vohalarida boshlangani hozir hammaga ma’lum. Sivilizatsiya rivojlanishi markazida esa eng muhim unsurlardan biri sifatida har doim davlat instituti turadi. O‘rta Osiyo mintaqasi sivilizatsiyasining qadimiyligi bu erda davlatchilik bir necha ming yillik tarixga ega ekanligini bildiradi. Bunday zaminda mavjud davlatchilik salohiyati uning davomiyligini uzluksiz ta’minlashga qodir bo‘lgan. O‘zbekistonning Birinchi Prezidenti I.A. Karimov BMT Bosh Assambleyasining 48- sessiyasida (1993 yil) o‘zbek davlatchiligining tarixi 3000 yildan ortiqligi, bu hududda gullab-yashnagan davlatlar nafaqat Turon-Movarounnahr Turkistondagina, balki jahon taraqqiyotida ham yorqin iz qoldirganligi haqida gapirganda to’la asosga ega edi.

Faqat tashqi kuchlar bosqinchiligi muayyan davrlardigina o‘zbek davlatchiligini yo‘qotishga ulgurgan. Ma’lumki, har qanday tarzda milliy davlatchilik uchun kurashning asosida xalqlarning o‘z taqdirlarini o‘zlari belgilash huquqi yotadi. Bu o‘z navbatida siyosiy falsafada ham ifodalanib «suverenitet», «qonuniylik», kategoriyalari mazmunida mustahkam o‘rin oldi.

Biroq Sovet davlati sharoitlarida «xalqlarning o‘z taqdirlarini o‘zlari belgilash huquqi» ham, «suverenitet» ham o‘ziga xos talqin etilgan. Xususan, sobiq SSSRning barcha Konstitutsiyalarida «ittifoqdosh Respublika» unvonidagi tuzilmalarning SSSR tarkibidan erkin chiqish huquqi saqlab qolinadi. Ular suveren deb ko‘rsatilgani holda, bu huquqdan qanday foydalanish qonun–qoidalari to‘g‘risida lom-mim deyilmagan.

Hozirgi zamonda «milliy demokratik davlat», «milliy davlatchilik va demokratik jamiyat» tushunchalari ko‘proq ishlatilmoqda.

Unga xos bo‘lgan jihatlar quyidagilarda o‘zining aniq ifodasini topadi:

demokratik normalarga tayanadigan huququy davlat:

demokratiyaga zid bo‘lmagan holda tarixiy an’analar va jamiyat hayotining muhim sohalaridagi milliy xususiyatlarning saqlanishi:

barcha fuqarolarning tengligiga asoslangan milliy siyosat olib borish:

uning geosiyosiy mavqei iqtisodiy, ma’naviy va harbiy texnik imkoniyatiga, salohiyatiga mos bo‘lishi:

fuqarolar ijtimoiy ongida demokratik tafakkurga amal qilinishi:

mustaqil ichki va tashqi siyosat olib borishi:

o‘z taraqqiyot yo‘lini mustaqil tanlashi va amalga oshirishi:

O‘z qobig‘ida yashash mumkin emasligi qoidasiga tayanish, ochiq demokratik davlat hisoblanadi.

Bu milliy davlatchilikning demokratik jamiyatga zid emasligini ko‘rsatadi.

XX asrning so‘nggi choragi butun dunyo bo‘yicha demokratiyaning g‘olibona tarqalish davri bo‘ldi. 1998 yilda mavjud bo‘lgan 191 mamlakatdan 117 tasi yoki 61, 3% da erkin, yashirin, umumiy teng va nisbatan adolatli saylovlar o‘tkazildi. 1974 yildan keyin 89 ta avtokratiya mamlakatlarida demokratik tartibotga o‘tildi. Bu milliy davlatchilik negizlarini demokratiya bilan bog‘lagan holda amalga oshirilgan paytdagina kutilgan samarani beradi, deyish mumkin.

«Mustaqillik, O‘zbekiston xalqi hayotida yangi tarixiy davrni boshlab berdi. O‘z mustaqilligini, erkini qo‘lga kiritgan har bir xalq o‘z taraqqiyot yo‘lini izlaydi, yangi jamiyat bunyod etishda o‘z andozasini ishlab chiqishga harakat qiladi» deb ta’kidlagan edi I.A.Karimov.

O‘zbekiston ham o‘zining milliy davlatchiligiga xos bo‘lgan siyosiy, ijtimoiy, iqtisodiy, ma’naviy kamolot va taraqqiyot yo‘lini belgilab oldi. Bu: «,,, bozor iqtisodiyotiga, ochiq tashqi siyosatga asoslangan demokratik huquqiy davlatni, fuqarolik jamiyatini barpo etish» degan g‘oyada o‘z ifodasini topdi. Hamda bu jamiyatning oldida turgan maqsadni ta’kidlar ekan

Birinchi Prezidentimiz I.A.Karimov shunday degan edi: «Biz quradigan jamiyat O‘zbekiston xalqining munosib turmushini, huquqlari va erkinliklarini kafolatlashi, milliy qadriyatlarimiz va madaniyatimiz qayta tiklashi: insonning ma’naviy ahloqiy barkamolligini ta’minlashi kerak».

Bu erda gap «umuman demokratik jamiyat qurilishi to‘g‘risida ketmayotganligini aniq hisobga olish muhim. Asosiy maqsad «Fuqarolik jamiyati O‘zbekistonda demokratik jamiyat qurish nazariyasi va amaliyoti» to‘g‘risida bormoqda. Shuning uchun ham O‘zbekiston qurayotgan demokratik jamiyatning boshqa jamiyatlardan farqli jihatlari, hamda umumiy tomonlarini ham aniqlash muhim.

Fuqarolik jamiyati. O‘zbekistonda demokratik jamiyat qurish nazariyasi va amaliyoti fanini o‘rganish muhim nazariy va amaliy ahamiyatga ega. Mazkur fan fuqarolarimizning O‘zbekiston jamiyatining ijtimoiy-iqtisodiy, siyosiy va ma’naviy hayotida amalga oshirilayotgan demokratik o‘zgarishlarning, mamlakatda belgilab olingan ozod va obod Vatan, erkin va farovon hayot qurishga erishish maqsadlari bilan o‘zviy bog‘liqligini his etishga, uning faol ishtirokchilariga aylanishiga yaqindan yordam beradi.