№1–маъруза

Шикастланиш хавфининг кучланишга боғлиқлиги

1-расм
Агарда киши бир неча киловольтли симни ушлаб олса, у ўзининг симдан мустақил равишда ажратиб ололмайди, лекин кўпинча холларда хавфлий қисмларга тегишда одам билан ускуна орасида электр ёйи пайдо бўлиб одамни ускунадан отиб юборади. Бу ҳол кишининг бирор ерининг куйдирса ҳам ўлимдан асраб қолиши мумкин. Шундай қилиб хавфсиз кучланиш катталиги сифатида қуруқ иш жойларида 42 В, намроқ иш жойларида 12 В қабул қилинган. Албатда бу ток кучининг миқдорига ҳам боғлиқ. Шунинг учун кучланишнинг қуйдагича таксимланган.

Кичик вольтдаги кучланиш 12-42 В

Кичик кучланиш 42-1000 В
Юқори кучланиш 1000 В дан юқори

Қадам кучланиши
Агар бирор сим узилиб ерга тушиб қолса, шу зонага кириб қолган киши икки оёғи тегиб турган тупроқдаги икки нуқта орасида 0,8 м потенциаллар айримасини сезади. Бу қадам кучланиши дейилади. Қадам кучланиши ўтказгичгача бўлган масофага ва қадам катта кичиклигига боғлиқ. (потенциаллар айримасининг тарқалиши гипербола қонунига бўйсунади).
Қадам кучланишида токнинг тарқалиш радиуси 15-20 м. ни ташкил қилади.
Бу зонадан ташқарида потенциаллар айримаси деарли сезилмайди. Симнинг ерга тегиб турган нуқтасидан узоқлашган саримиз қадам кучланиши кескин камайиб боради. Л₁ масофада турган кишининг потенциаллар айримаси У₁ бўлса, ундан яқинроқ масофада турган кишининг потенциаллар айримаси У₂ га тенг У₁7У₂. Л₂ масафода турган 3 кишининг қадами катта бўлса унинг потенциаллар айримаси У₃ га тенг бўлади. У ҳолда У₃7У₂ ,бўлади. (2-расм)

Ерга узилиб тушган токли симдан токнинг ерга тарқалиши

2-расм

Электр токидан сақланиш
Электр токидан сақланиш учун ускуналарнинг ток юрувчи қисмларига яқин келмаслик, қўл теказмаслик, бехосдан тегиб кетмаслик керак.
Машина корпусида ёки электра двигателнинг қобиқ ва бошқа метал қисмларида электр токи пайдо бўлганида, хавфни олдини ола билиш, паст кучланишда ишлаши, икки қайта ихоталаш, ерга улаш, (заземления), нол симига улаш (зануление), ҳимояловчи ўчириб қўйгичларни (защитное отключение) қўллаш билан эришилади.
Электр ускуналарни ток юрутувчи қисмларига бехосдан тегиб кетмаслик учун уларни ихоталаш, қўл етмайдиган баландликка ўрнатиш, тўсиқлар билан таъминлаш ва бошқа тадбирларни қўллаш керакдир. Бундан ташқари ўта хавфли шарайитларда металл идишларнинг ичида ишлаётганда, ток ўтказувчи полда ўтириб ёки ётиб ишлаётганда қўл асбоблари учун паст кучланишли 12 В қабул қилинади.