№1–маъруза

4. Инфратовуш ва ултратовушларни инсон организимига таъсири
меъёрлаш, ҳимоя чора тадбирлари.
5. Титраш. Унинг одам организмига таъсири.
6.Титрашни меъёрлаш, пасайтириш йўллари ва титрашдан ҳимоялаш.


1. Шовқин, титраш, ултратовуш ва инфратовушдан ҳимоялаш.
Автотранспорт корхоналаридаги (АТК) баъзи ишлаб чиқариш жараёнлари шовқин билан боғлиқ кечади.
Шовқин бу турли туман товушларнинг бетартиб қўшилиб кетишидир. Товуш чиқараётган жисмнинг тебранишларидан ҳосил бўладиган тўлқинлар ҳавода тарқалиб, ҳавони гоҳ зичлайди, гоҳ сийраклаштиради, натижада товуш босими ҳосил қилади.
Одамнинг эшитиш аъзолари бундай босимларни тез илғайди, товушнинг тебранишлар сони 16 Гц дан 20000 Гц гача оралиқда бўлса эшитади. Гц бу товуш частотаси. Яъни бир секунд давомида тебранишлар сони билан ифодаланади. Эшитиш аъзолари учун 45 Гц дан 10000 Гц-гача оралиқ энг муҳими, 16 Гц дан паст частотали (инфратовуш) ва 20000 Гц дан юқори частотали (ултратовуш) товушларни одамнинг эшитиш аъзолари қабул қилмайди.
Шовқин-товушнинг босими, жадаллик ва бошқа кўрсаткичлар билан тавсифланади. Товуш жадаллиги шартли ўлчам – 1Б (белл ) билан ўлчанади. Бу одамнинг эшитиш аъзоси қабул қила оладиган энг кучсиз товуш. Амалда товуш жадаллиги децибел (дБ) билан ўлчанади, у 0,1Б га тенг. Одамнинг эшитиш органи қабул қиладиган энг кичик жадаллик 1Б ёки 10 дБ “эшитилиш остонаси” дейилади.
Товуш ёки шовқинни тавсифлаш учун уларни одам қабул қилиши ҳусусиятларини эътиборга олган ҳолда жадалликдан ташқари спектрни, яъни товуш тўлқинининг тебраниш частотасини ҳам билиш керак. Қабул қилинаётган товушнинг кучини баҳолаш учун унинг баландлиги –“фон” бирлиги киритилган ; У-1000 Гц. Частотали ва 1 дБ жадалликдаги товушни қабул қилиш кучи , деб шартли қабул қилинган.
Ишлаб чиқаришда кузатиладиган шовқинлар турли жадаллик ва спектрга эга бўлади. Шовқинларнинг барча спектри шартли равишда 10 та классга бўлинган:
Паст частотали - 380 Гц гача ;
Ўрта частотали - 380 Гц дан 800 Гц гача;
Юқори частотали - 800 Гц дан юқори.
Иш жойларидаги доимий шовқиннинг тавсифи октан поласасидаги товуш босими даражасидир; бу даража ўрта геометрик частотали децибел билан ўлчанади. Шовқинларнинг частота таркиби қанча юқори бўлса, ишловчиларнинг эшитиш органларига шунчалик кучли нохуш таъсир этади. Товушнинг жадаллиги 130 дБ гача кўтарилса, эшитиш аъзоларида оғриқ пайдо бўлади (оғриқли остона), товуш эса эшитилмай қолади. 145 дБ га етганда қулоқ пардалари ёрилиб кетиши мумкин. Ундан ҳам ортиқ бўлса, инсонинг ўлимига олиб келади. Юқорида айтилганидек, одам товушни қабул қилиши унинг частотасидан ташқари жадаллиги ва босимига ҳам боғлиқ. Энг қуйи жадаллик - Жо ва босим – По эшитилиш остонаси ҳисобланади. Бу қийматлар товуш частотасига ҳам боғлиқ частота 100 Гц бўлганда товуш босими: