№1–маъруза

Ёнғинни аниқлаш ва ўчиришнинг автомат воситалари. 
Ёнғинни 
аниқлашни автомат воситалари (ЁААВ) ва ѐнғинни ўчиришни автомат 
воситалари (ЁЎАВ), агар ѐнғин ташкилотнинг барча ишларига таъсир этиши 
ҳамда катта моддий зарар келтириши мумкин бўлган ҳолларда 
қўлланилади. Бундай объектларга энергетик «қурилмалар, марказий газ 
станциялари, енгил алангаланувчи ва ѐнувчи суюқликлар станциялари, хом-
ашѐ омборлари ва ѐқилғи материалларини солиштирма сарфи 100 кг/м
2
дан 
ортиқ бўлган бинолар киради. 
ЁЎАВ лари ѐнғин жойини аниқлаш ва тревога сигналини бериш ҳамда 
ѐнғинни ўчириш қурилмасини ишга тушириш мосламаларидан иборат бўлади. 
Бу қурилманинг ишлаш принципи қўриқланадиган объект муҳитидаги 

---

146 
ўзгаришларни электрик сигналларга айлантириб беришга асосланган. Ёнғин 
содир бўлган тақдирда автомат ѐнғин хабар берувчи қурилмасида электрик 
сигнал ҳосил бўлади ва бу сигнал сим орқали қабул қилиш станциясига 
узатилади. 
Ёнғинни автомат ўчириш қурилмалари фойдаланиладиган ўт ўчириш 
моддаларининг турига боғлиқ ҳолда сув билан ўчирувчи, сув-кўпикли, ҳаво-
кўпикли, газли) углерод икки оксиди, азот ва ѐнмайдиган газлар), кукунли ва 
комбинациялашган турларга бўлинади.
Бу қурилмалар ҳаракатга келиш вақтига қараб эса қуйидагиларга 
бўлинади: 
ўта тез ҳаракатга келувчи
(ҳаракатга келиш вақти 1 секунддан 
ортиқ эмас), 
тез ҳаракатга келувчи
(ҳаракатга келиш вақти 30 секунд), 
ўрта инерцияли
(ҳаракатга келиш вақти 31-50 секунд), 
инерцияли 
(ҳаракатга 
келиш вақти 60 секунддан юқори). Уларнинг иш вақтини давомийлигига 
боғлиқ ҳолда қисқа ва таъсир этувчи (15 минутгача), ўрта давомийликда 
(15-30 мин) ва узоқ вақт ишловчи (30 мин дан ортиқ) турларга бўлинади. 
 Ёнғин алоқаси ва сигнализацияси. 
Ёнғин алоқаси ва сигнализацияси 
ѐнғинни ўз вақтида сезиш, аниқлаш ва у тўғрисида ѐнғин ўчирувчиларга 
хабар бериш учун ишлатилади. Уларга теле ва радио алоқа, ѐнғин 
сигнализацияси қурилмалари, электрик сигналлар, қўнғироқлар ва транспорт 
воситаларининг сигналлари киради. 
А, Б ва В категориясидаги ѐнғинга хавфли объектларда ѐнғин ҳақида хабар 
берувчи датчиклар ўрнатилади. Улар ѐнғин бўлган тақдирда қабул қилиш 
аппаратига сигнал юборади. Бундай системалар ѐнғин сигнализацияси 
деб аталади. Ёнғинни автоматик сигнализация қурилмаси (ЁАСК) тўгри 
ва айланасимон схемада ўрнатилади. Улар ишлатиладиган датчиклар турига 
боғлиқ ҳолда иссиқлик, тутундан муҳофазаловчи ва комбинациялашган 
турларга бўлинади. Бу қурилмалар ѐнғин ва муҳофаза-ѐнғин турларига 
бўлинади. Ёнғиндан муҳофаза системалари қимматбаҳо материаллар 
сақланадиган омборларда, турар жой кварталларида ишлатилади. Ёнғин ва унинг 
муҳофаза сигнализациясининг асосий элементларига ѐнғин тўғрисида хабар 

---

147 
берувчи қурилма қабул қилиш станцияси, алока тармоғи, кучланиш манбаи, 
товушли ѐки ѐруғликли сигнал қурилмаси киради. 
Ёнғин автоматик сигнализациясига АПСТ-1, сигнализацияли иссиқлик 
ѐнғин қурилмасига-СТПУ-1 лар мисол бўла олади. Ушбу қурилмалардаги 
ѐнғин тўғрисида автоматик хабар берувчи мосламалар муҳитдаги иссиқлик 
ўзгариши, тутун ва иссиқлик ўзгариши ҳамда ѐруғлик энергиясининг 
ўзгаришини қайд этиш асосида ишлайди.