№1–маъруза

Бу ерда:
Г
а
– автомабил (трактор) массаси, кг;
Г
н
–прицеп массаси, кг. 
 
 
Масофадан бошқариш.
Технологик жараѐнларни масофадан бошқариш 
меҳнат хавфсизлиги учун катта аҳамиятга эга, чунки бунда ишчининг 
бевосита хавфли зонада бўлмаслиги таъминланади. 
Ишлаб чиқариш жараѐнининг яқинида инсонни бўлиши қийин ѐки 
мумкин бўлмаганда жараѐнни масофадан бошқариш усули қўлланилади. 
Бунда ускуналарга хизмат қилувчи ишчининг (оператор) хавфли зонада 
етарлича масофага узоқда бўлиши таъминланади. 
Масофадан бошқариш замонавий чорвачилик комплексларида (озуқа 
тайѐрлаш, гунгни чиқариш ва бошқаларда), осон алангаланадиган ѐки токсик 
моддалар билан (бўѐқ ишлари, уруғларни зарарлаш ва бошқа.), ишлаганда, 

---

115 
буғли қуритгичларда, меваларни қуритиш ускуналарида идишларни буғлашда 
ва бошқа жойларда қўлланилади.
Ўзининг таъсир этиш принципи бўйича масофадан бошқаришнинг 
қуйидаги системалари мавжуд: 
1. механик; 
2. гидравлик; 
3. пневматик; 
4. электрон; 
5. комбинациялашган. 
Механик бошқариш ускуналар бошқариш пультидан унча узоқ бўлмаган 
масофада жойлашганда қўлланилади. Агар бошқариш етарлича узоқликдан 
амалга оширилиши керак бўлса бошқаришнинг бошқа системаларидан 
фойдаланилади. 
Блокировкалаш қурилмалари. 
Машина ва механизмларни ўта хавфли 
зоналарида хавфсизликни ошириш мақсадида тўсиқлар билан биргаликда 
блокировкалаш қурилмаларидан ҳам фойдаланилади.
Блокировка
- бу 
машиналар қисмини муайян ҳолатда ушлаб турувчи воситалар ва услублар 
мажмуи ҳисобланади. 
Кўпгина машина ва механизмларда хавфсизликнинг техник воситалари 
комплекс ҳолда ишлатилсада, хавфсизлик тўлиқ таъминланмайди. Чунки, 
кўпгина бахтсиз ҳодисалар ишчининг эътиборсизлиги ѐки хавфсизлик 
қоидаларига амал қилмаслиги сабабли келиб чиқади. 
Масалан, ҳар қандай машина ѐки тракторни ўт олдиришда узатмалар 
қуттиси ажратилган ҳолда бўлиши шарт, акс ҳолда турли кўринишдаги
кўнгилсиз воқеалар содир бўлиши мумкин. 
Худди шунингдек, машиналарнинг айланувчи ѐхуд бошқа хавфли 
зоналардаги ҳимоя кожухлари маълум сабабларга кўра ечилиб сўнгра 
эътиборсизлик туфайли ўз жойига ўрнатилмай қолиши уларни ишлаш вақтида 
маълум хавфли зоналарини келтириб чиқариш мумкин. Блокировка 
қурилмалари ана шундай салбий ҳолатларини олдини олиш мақсадида 

---

116 
ишлатилади ва ҳар хил машина ва механизмлардан фойдаланишда 
хавфсизликни оширади. Масалан, машина ва механизмлар корпусининг ҳимоя 
кожухи ўрнатиладиган жойига махсус контактлар ўрнатилиб ҳимоя кожухи 
ечиб олинганда контактлар электр таъминотини узади, натижада машина 
бошқариш пульти орқали қўшилганда машина ѐки механизм ишга тушмайди. 
Ҳимоя кожухи жойига қайта ўрнатилганда контакт қўшилади ва электр 
таъминоти уланади. Ана шу каби қурилмаларни машина ва тракторларга 
ўрнатиш мумкинки, натижада узатмалар қуттиси қўшилган вақтда уларнинг 
двигателлари ўт олмайди.