№1–маъруза

ИИ-тоифа
ишлаб чиқариш бинолари, объектлари Б-Иа, Б-Иб ва Б-
ИИа синфига таалуқлий бинолар, қурилмалар ва Б категориясига мансуб 
ишлаб чиқаришлар киради. Момақолдироқлар йиллик ўртача сони 10 тагача 
бўлиб, унинг бир соатгача давом этиши кузатиладиган жойлар хисобланади. 
Бу тоифадаги бино ва объектларни яшиндан ҳимоя қилиш учун 
объети ва биноларга уриладиган яшин зарбаларидан сақлаш, электростатик 
ва ер устидан ҳаракатланувчи яшин тўлқинларидан ҳимоялашга мўжалланган 
бўлади. 
ИИИ-тоифа
П-1, П-2а, П-ИИИ синфига оид бинолар, қурилмалар ва 
ѐнғиндан хавфли В. Г. Д категориядаги ишлаб чиқаришлар киради. (Бунга 
ишлаб чиқариш жойлари, қишлоқ хўжалиги, яшаш ва умумий бинолар, 
омборхоналар, 
тутун 
турбалари, 
сув 
ва 
қишлоқ 
хўжалигида 
фойдаланиладиган иншоатлар, ѐнғин чиқиш манбалари ва бошқа асосий 
зоналари хисобланади). 
Бино ва иншоатларни яшин зарбасидан ҳимоя қилиш учун яшин 
қайтаргичлар қуввани ўзига олиб, ерга узатиб беради. 
Яшин қайтарғичлар учта элементдан иборат; яшин қабул қилувчи, 
токни ўтказиб юборувчи, ерга узатувчи бўлимларидан иборат.

---

70 
Ҳозирги кунда ҳар хил турда яшин қайтаргичлар лойиҳаланган бўлиб 
улар ўзакли (стержен), антена, тўрсимон, тросли ва бошқа кўринишларда 
бўлиши мумкин, кесим юзаси камида 100 мм
2
бўлиши керак.. Яшин 
қайтарғичларнинг энг оддийси том тепасига ўрнатилган яшин қабул қилғич 
ва ерга уланган стержендан иборатдир. Бундай стержеен бино атрофида 
юмалоқ асосли икки конус кўринишдаги ҳимоя зонасини ташкил этади. 
Уларнинг радиуси яшин қабул қилғич баландлигидан бир ярим марта катта 
бўлади. Яшин қайтарғич ўлчамини схема тарзида аниқлашда дастлаб 
бинонинг контури масштаб бўйича чизилади, кейин эса яшин қабул қилғич 
баландлиги белгиланиб, ушбумашитабда иккиламчи конус чизилади. Агар 
бино ўзининг барча қисмлари билан конус ичига жойлашса, яшин қайтарғич 
танланган баландлиги бинони яшиндан етарли даражада ҳимоялашга яроқли 
хисобланади,акс холда схемада яшин қабул қилгич баландлиги каттароқ 
қилиб олинади ва иккиламчи конус қайта чизилиб. текширилади. 
Яшин қабул қилғич узунлиги 1-1,5 метрли, кесим 100 мм
2
дан кичик 
бўлган пўлат стерженлардан тайѐрланади. Темир бетон ѐки ѐғоч таянчларга 
бириктирилади. Катта узунликдаги биноларда кесими 35 мм
2
дан кичик 
бўлмаган ва икки стержен орасига тортилган тросслар ишлатилади. Ток 
ўтказувчи-диаметри 6 мм дан кичик бўлмаган пўлат стерженлардан ѐки 
симлардан, электродлар эса диаметри 10 мм джан кичик бирикмалар 
пайвандланибю бирлаштирилади. Болтли бирикмаларга фақат вақтинчалик 
ерга улаш қурилмаларида фойдаланишга рухсат этилади. 
Ўзаклий яшин қайтарғичнинг баландлиги ҳ=60 м ва ундан кам 
бўлганда ҳимоя зонаси асоси доирадан иборат бўлган конус шаклида 
тасвирланиб, зона радиуси р=1,5ҳга тенг деб олинади. 
Ер юзасидаги иншоотни баландлиги ҳх бўлганда яшин қайтарғичнинг 
баландлиги ҳимоя зонаси радиуси қуйдаги тенгламалардан топилади ва яшин 
қайтарғич сони белгиланади. 
рх =1,5(ҳ – 1,25ҳх) 0 < ҳх < ҳ ҳолатда 
рх = 0,75(ҳ – ҳх) 2/3ҳ < ҳх < ҳ ҳолатда 

---

71