19-Mavzu. Konstruksion materiallar texnologiyasining mashinasozlikdagi ahamiyati

19.4. Nometall materiallar va ulardan buyumlar ishlab chiqarish.
Ma’lumki, plastik plastmassalarning fizik-mexanik va texnologik xossalarining yuqori bo‘lishi, detal konstruksiyasining soddaligi, devorlar qalinligining keskin farqlan masligi, bir yuzadan ikkinchi yuzaga o‘tish radiuslarining kichik bo‘lishi, buyumni press qolipdap oson ajralishi uchun zarur qiyaliklarning bo‘lishi, shuningdek, detallarni ishlab chiqarish bilan bog‘liq xarajatlarni kamaytirishga qaratilgan ishlar, sifatli (shakl va o‘lchamlar aniq, sirt yuzalar tekis) detallar tayyorlash bilan ish unumini oshirish lozim. Ba’zi hollarda plastik massalardan detallargina emas, balki ularning zagotovkalari (listlar, chiviqlar va bosh qa turli prof illar) olinadi. Bu holda listlarni shtamp l ab turli xil detallar ham tayyorlash iqtisodiy jihatdan qo‘l keladi. Bunda yu pqa listlar sovukdayin, kalinlari qizdirilgan holda sh tamplanadi. Bunda kesish yuzalarida darzlar kabi nuqsonlar bo‘lmasligi uchun, masalan, kattaroq teshiklari i olishda avvaliga kichikroq diametrli puanson bilan, keyin esa kattaroq diametrli puanson bilan teshik ishlanadi.
Plastmassalardan turli shakldagi va o‘lchamdagi detallarni tayyorlashda qator texnologik usullar mavjud bo‘lib, ular ichida bosim bilan quyish, aylanuvchan chervyak bilan siqib chiqarish va presslash usullari ko‘proq qo‘llaniladi.
Press qolipga bosim bilan quyish usuli. Bu usul mashinasozlikda termoplastik plastmassalar (polietilen, viniplast, polistirol, poliamid va bosh qalar) dan turli shakl va o‘lchamdagi detallar tay yorlashda qo‘llaniladi.

19.1-rasm. Bosim bilan quyish mashinasining ishlash sxemasi: 1-pressforma; 2-pressforma bo’shlig’i; 3-soplo; 4-elektr qizdirgich; 5-silindr; 6-plunjer; 7-bunker; 8-dozator.
Sxemadan ko‘rinadiki, bunker 7 ga kiritilgan mayda yoki kukun materialni dozator 5 dan elektr qizdirgich 4 li silindr 5 ga kiritilgach, plunjer 6 ning chapga yurishida bu material silindrning qizigan zonasiga o‘tib, 150—300°S temperaturada qizib, suyuqlangach, soplo 3 orqali 100—200 MPa bosimda haydashda u pressforma
bo‘shlig‘i 2 ni to‘ldiradi. U yerda bir necha sekund saqlangandan so‘ng, plunjer 6 dastlabki joyiga qaytarilgach, pressforma ajratilib, detal olinadi. Bu usul serunumligi, mahsulotning geometrik aniqligi va tashqi yuzasining juda tekisligi sababli mexanik ishlov berish talab etilmaydi.