19-Ma’ruza. Polielektrolitlar Mavzuning asosiy masalalari

- 
CH
2
–
 
C(CH
3
) – CH
2
– C(CH
3
) - - CH
2
– C(CH
3
) – CH
2
– C(CH
3
) - 
| | | | 
COOH COOH COOH COOH 
+ ↔ ⁞ ⁞
- CH
2
– CH
2
– O – CH
2
– CH
2
– O - - CH
2
– CH
2
– O – CH
2
– CH
2
– O -
Makromolekulalarni qutbli guruhlarini o‟zaro bog‟lanishi polikompleks zarrachalarining 
gidrofobligi oshishiga va ularniglabula shakliga o‟tishiga olib keladi. Shuning uchun reaksiyani 
borishini sistemaning qovushqoqligini o‟zgrishi orqali kuzatish mumkin. Polimetakril kislotasini 
suvdagi eritmasiga polietilenglikolni eritmasi qo‟shilsa, sistemani qovushqoqligi keskin 
kamayadi va ekvimolyar nisbatda eng minimal qiymatga ega bo‟ladi. 
Polielektrolitlardagi ion muvozanat. 
Polielektrolitlarning suvli eritmalarida bo„ladigan 
ionlanish muvozanatini potensiometrik titrlash yordamida o„rganish mumkin. Misol tariqasida 
polikislotalarni potensiometrik titrlashni ko„rib chiqamiz. 
Polikislotalarni ko„p asosli kislotalar sifatida ko„rish mumkin bo„lganligi uchun ularni 
potensiometrik titrlash egri chiziqlarida rN ning keskin o„zgarishi kuzatilmaydi (3-rasmdagi 2-
chiziq). Odatda potensiometrik titrlash egri chiziqlari Genderson-Xasselbax tenglamasi bilan 
ifodalanadi: 






1
Ig
pK
pH
(11.1) 

---

Polielektrolitlarga bu tenglamani qo„llash uchun poliion qarama-qarshi ion orasidagi 
elektrostatik tortishuv va makromolekulaning konformatsion o„zgarishi energiyalarini hisobga 
oluvchi a‟zo qo„shilishi kerak: 
)
(
1




pK
Ig
pK
pH





RT
G
G
pK
конф
эл
)
(
43
,
0






(11.2) 
Bu yerda 
эл
G

- protonni poliionning elektrostatik maydonidan chiqarib yuborish uchun 
kerak bo„lgan energiya miqdori;
конф
G

- globula kalava, spiral kalava kabi konformatsion 
o„zgarishlarni bajarish uchun kerak bo„ladigan energiya miqdori, 
эл
G

ва 
конф
G

qiymatlarini 
rK0 qiymat aniq bo„lgan holda, potensiometrik titrlash yordamida aniqlash mumkin. рК
0 
ni 
aniqlash uchun esa,

pK
ni

ga bog„liqlik egri chizig„i chiziladi (3-rasm, b) va bu egri chiziq
O


qiymatgacha ekstrapolyatsiya qilinadi. рК
0
– qiymati shu egri chiziq ordinata o„qidan 
kesilgan kesmaning o„lchamiga teng bo„ladi.
эл
G

qiymati 2,3RT ko„paytirilgan 3-rasm (b) dagi ОКD uchburchakning maydoniga, 
конф
G

qiymati esa 2,3RT ko„paytirilgan bo„yalgan shaklning maydoniga teng bo„ladi. 
Hisoblashlar shuni ko„rsatadiki qiymatlari 
эл
G

va 
конф
G

qiymatlari polimerning molekulyar 
massasiga bog„liq bo„lmaydi, ammo 
3-расм. Potensiometrik titrlash egri chiziqlari. (а) – рН-V koordinatasida; (b) -



pK
koordinatasida, 1 – sirka kislotasi; 2 – polimetakril kislotasi. 
ularning qiymati makromolekulaning konformatsiyasi, konfiguratsiyasi va eritmadagi quyi 
molekulyar ionlarning miqdoriga bog„liq bo„ladi. Ko„p hollarda 
