18-mavzu. Virusologiyada qo‘llaniladigan tadqiqot usullari (6 soat)

Viruslarni ajratish va tozalashning fizik-kimyoviy metodlari 
Bu metodlarni qo‘llaganda virus va hujayra qismlari fizik – kimyoviy 
xususiyatlariga qarab ma’lum fraksiyalarga ajraladi. 
Hamma fizik-kimyoviy metodlarni qo‘llaganda virus o‘zining birlamchi 
xususiyatlarini saqlab qolgan bo‘lishi kerak. Fizik-kimyoviy usullarning viruslarga 
bo‘lgan ta’siriga qarab "ayovsiz" (jyostkiy) va "ehtiyotkor" (shadyashiy) 
metodlarga bo‘linadi. 
1."Ayovsiz" virus ajratish 
usullari qo‘llanilganda virusli ekstraktga issiqlik 
ta’sir ettirilganda ham, virus "nativ" (o‘zgarmagan holda) holatda bo‘ladi yoki 
virusli ekstraktni muzlatib normal hujayra qismlarini denaturatsiyalanadi. 

---

Tozalashning bu usulini qo‘llaganda issiqlikga yoki muzlatishga chidamsiz bo‘lgan 
hujayra qismlari denaturatsiyalanadi va cho‘kmaga tushadi. Bu usulni boshqa 
metodlar bilan birgalikda qo‘llab, toza virus preparatini olish mumkin. Mazkur 
metodlar termostabil va muzlatishga chidamli viruslar uchun qo‘llaniladi. 
"Beayov" virus tozalash metodlariga yana ikki faza chegarasida sirtqi 
denaturatsiyalash metodi ham kiradi. Masalan, "suv-havo", "suv – qutbsiz modda, 
suv - qattiq modda kabi ikki modda fazalari chegarasida hujayra qismlari oson 
denaturatsiyalanadi. Oqsillarni sirt denaturatsiya qilish uchun ular orasidan havo 
pufakchalarini o‘tkazib yoki xloroform va benzol bilan emulsiyalash mumkin. Bu 
usul qo‘llanilganda bir qism hujayra oqsillari denaturatsiyalanadi va erimaydigan 
holatga o‘tadi. So‘ngra ularni sentrifugalab yo‘qotiladi. Albatta bu metod ham sirt 
denaturatsiyaga chidamli bo‘lgan viruslar uchun qo‘llaniladi. 
2.Viruslarni tozalashni "ayovchi" fizik-kimyoviy metodlariga 
gel 
xromatografiyasi, xromatografiya, sentrifugalash, elektroforez va hokazolar kiradi. 
Bu usullar ko‘llanilganda virus virusli ekstraktdan fraksiyalarga ajratilgan holda 
olinadi.