|
18-mavzu Reja: - XIX asr o`rtalarida Qo`qon xonligi siyosiy, ijtimoiy iqtisodiy ahvol.
- Rus qo`shinlarining Toshkentga yurishi,shaharning egallanishi.
19-asrning 1-yarmida Qo'qon xonligi tarkibiga quyidagi hududlar kirardi: Sirdaryoning soʻl sohili bilan Qorategin oraligidagi Qoʻqon viloyati; Sirdaryoning oʻng sohilidan to Olatovgacha boʻlgan Namangan viloyati; Xoʻjand shahri; Xoʻjand bilan Toshkent orali-gʻidagi Oʻratepa viloyati. Xonlikning eng shim. viloyati Turkiston, Betpaq-dala sahrolariga borib taqalardi. Bundan tashqari, xonlik tarkibiga Olay hududi, Balxash koʻli bilan Sirdaryoning yuqori oqimi oraligʻidagi yerlar kirardi. XIX asr o`rtalarida Qo`qon xonligi ijtimoiy iqtisodiy ahvol - Qo'qon xonligining aholisi, asosan, oʻzbeklar, tojiklar, qirgʻizlar, qozoqlar, uygʻurlar, qoraqalpoqlardan iborat edi. Qo'qon xonligida ham yerga egalik qilish va undan foydalanish turli xil boʻlgan. Xonlikka qarashli boʻlgan yerlar am-lok yerlar, vaqf yerlari, mulki xi-roj va mulki ushriyaga taqsimlangan. Dehqonlar oʻrtasida yakka dehqon xoʻjaligi ham rivojlangan. Oʻz yerlaridan ajralgan kambagʻal dehqonlarning koʻpchiligi yirik yer egalari qoʻlida chorakorlik qilganlar. Yerning bahosi uning unumdorligi va qanchalik suv bilan taʼminlanganligiga qarab belgilangan.
Davomi… - Qo'qon xonligida ishlab chiqilgan mahsulotlar esa chet ellarga ham olib chiqilar edi va ularga talab ham bor edi. Shuning uchun bu soha maʼlum darajada rivojlana borgan.
Davomi… - Savdo-sotiq Qo'qon xonligi hayotida katta va muhim oʻrin egallagan. U ichki va tashqi savdoga boʻlingan. Osiyo xonliklarida ichki savdo, asosan, qad. davrdan beri oʻzaro koʻchmanchi chorvador, oʻtroq dehqonlar va shahar-qishloq hunarmandlari mahsulotlariga asoslangan edi. Aholi oʻzining ehtiyojlarini asosan oʻz xonligidagi mahsulotlar bilan qondirishgan.
- 19-asr oʻrtalarida Rossiya podsho hukumati yirik strategik mavqega ega boʻlgan Toshkentni bosib olish maqsadida harbiy yurish boshladi. Bu vaqtda Toshkent va Toshkent viloyati Qoʻqon xonligi tarkibida edi. 1864-yil 1 oktabrda Mixail Chernyayev boshchiligidagi rus qoʻshinlari Chimkent yoʻlidan kelib Oqqoʻrgʻon tepaligiga oʻrnashdilar va shaharni qamal qilib toʻplardan oʻqqa tutdilar. Toshkentliklar shaharni qattiq turib himoya qildilar.
Biroq 1865-yil 27-aprelda Chernyayev qariyb 2000 kishilik qoʻshin bilan yana Toshkent tomon yoʻlga chiqib, Chirchiq daryosi boʻyidagi Niyozbek qalʼasini egallaydi va shaharni suvsiz qoldirish maqsadida Kaykovus arigʻi (Boʻzsuv kanali) suv oladigan toʻgʻonni buzdirib tashlaydi. Lashkarboshi Alimqul ham oʻz qoʻshinlari bilan Qoʻqondan Toshkentga yetib keladi. Toshkentda umumiy tartibsizlik boshlanib, shaharda amalda hokimiyat barham topdi. Lekin Chernyayev qo‘shinlari bilan shahar ichiga darhol bostirib kirishga jur’at etmadi, qolgan askarlari tor-mor etilishidan qo‘rqdi, chunki shahardagi ichki ahvol hali unga noma’lum edi. Shu sababli rus qo‘shinlari yana SHo‘rtepaga qaytib, 17 maygacha o‘sha yerda turdi. Toshkentda umumiy tartibsizlik boshlanib, shaharda amalda hokimiyat barham topdi. Lekin Chernyayev qo‘shinlari bilan shahar ichiga darhol bostirib kirishga jur’at etmadi, qolgan askarlari tor-mor etilishidan qo‘rqdi, chunki shahardagi ichki ahvol hali unga noma’lum edi. Shu sababli rus qo‘shinlari yana SHo‘rtepaga qaytib, 17 maygacha o‘sha yerda turdi. Toshkent xalqi Shu asnoda Toshkent a’yonlari Qo‘qonga, Buxoro amiri Muzaffarxonga va Xiva xoniga yordam so‘rab murojaat qiladi. Qo‘qonliklar yordam berishdan voz kechib rad javobini berdi. Buxoro amiri agar Toshkent hokimiyati Buxoro hukmronligini tan olsa va yaqinda Toshkent xoni etib saylangan Sulton Saidxonni amir qarorgohiga yuborsagina Toshkentni o‘z himoyasiga olishni aytib maktub yo‘lladi Bir guruhi hamon Qo‘qonga, ikkinchisi Buxoroga umid bog‘lar edi. Uchinchi guruh asosan nufuzli savdo ahli bo‘lib, ularda savdo manfaatlari ustun edi. Nihoyat Buxoro tarafdorlari guruhi ustun chiqib, Toshkent xoni Sulton Saidxonni Buxoroga jo‘natdilar va Buxoro amirligi panohiga o‘tganliklarini izhor etdilar. Bu Toshkent himoyachilarining ruhini tushirib yubordi. Shahar o‘z qismatiga tashlab qo‘yildi. 1865 yil 6 iyundan 7 iyunga o‘tar kechasi Chernyayev shaharga hujum qilishga urinib ko‘rdi. Shaharda umumiy tartibsizlik kuchayib bordi. Bundan foydalangan general Chernyayev askarlari 1865 yil 14 iyunda shaharga bostirib kirishga muvaffaq bo‘ldi. Hujum tong saharda Qo‘qon darvozasi yonida to‘plardan o‘t ochish bilan boshlandi. Ayni vaqtda dushmanning asosiy kuchlari Kamolon darvozasidan kirib keldi. Toshkent eski foto surat 1865 yil 17 iyunda ertalab toshkentliklar dushman hujumlariga bardosh bera olmay taslim bo‘ldilar. Shundan so‘ng shahar a’yonlari Toshkentning 12 darvozasi rasmiy oltin kalitlarini Chernyayevga topshirdilar. Shunday qilib, shaharda va unga qarashli atrof yerlarda chor Rossiyasining hukmronligi o‘rnatildi. 1866 yil avgust oyida Rossiya imperatorining Toshkent Rossiya tobeligiga olinganligi haqida rasmiy farmoni e’lon qilindi. 1867 yil esa Sirdaryo va Yettisuv oblastlarini o‘z ichiga olgan Turkiston general-gubernatorligi tashkil etilib, general Kaufman gubernator etib tayinlandi. Toshkent shahri Turkiston general-gubernatorligining siyosiy, iqtisodiy va madaniy markazi bo‘ldi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
