17-мавзу. Капитал қўйилмалар ва капитал бозори Асосий ва айланма капитал маблағлар

13.23-расм. Чекли оқлаш нормаси ва ссуда фоизи ставкаси динамикаси
Ссуда фоизи ставкаси ўзгармас бўлиб, 10 % га тенг бўлгани учун, унинг чизиғи абцисса ўқига параллел жойлашди. Чекли оқлаш нормаси дўконларларнинг сотиш қувватига қараб ўзгаради, яъни r сотиш масштаби билан пасайиб боради.
Чекли оқлаш нормаси чизиғи инвестицияга бўлган талаб чизиғини ифодалайди. Талаб чизиғидан кўриш мумкинки, фоиз ставкаси қанча юқори бўлса, капиталга бўлган талаб шунча кам ва аксинча, фоиз ставкаси қанча паст бўлиб, капитал маблағга бўлган талаб шунча юқори бўлади. Фойдани максималлаштирадиган сотиш ҳажми i = r бўлганда 3000 килограммга тенг бўлади.
Узоқ муддатли оралиқдаги инвестиция. Асосий капиталга қўйилган инвестициялар асосан узоқ муддатли бўлади. Асосий капиталнинг хизмат қилиш, яъни ундан фойдаланиш муддати мавжуд бўлиб, у чегараланган бўлади. Асосий капитал хизмат кўрсатиш муддати давомида фирма учун даромад келтиради.
Узоқ муддатли оралиқдаги капитал қўйилмадан олинадиган фойдани ҳисоблаш учун асосий капиталнинг хизмат кўрсатиш муддатини ва ундан фойдаланиш давомида ҳар йилда олинадиган даромадни билиш керак бўлади.
Фараз қилайлик, I – инвестицияни чекли қиймати, R_J – J – хизмат кўрсатиш йилида асосий капиталдан олинадиган чекли (қўшимча) даромад. У ҳолда биринчи йил учун (J = I) капиталнинг чекли оқлаш нормасини (r) қуйидаги формула орқали ҳисоблаш мумкин:
I ∙ (1+r) = R₁.
Демак, бугунги бир сўмлик капиталнинг қиймати йилнинг охирига келиб 1 + r сўмга тенг бўлади, агар у бир йил давомида r сўмлик фойда келтирса.
Агар чекли капитал қиймати 1000 сўм ва чекли капиталнинг бир йилдан кейин умумий фойдага қўшадиган чекли ҳиссаси 1300 сўм бўлса, чекли оқлаш нормаси қуйидагига тенг.

1. 
   формуладан фойдаланиб ёзамиз:
   

Бугунги бир сўмлик капитал қиймати йил охирида 1∙(1+0,3)=1,3 сўмга тенг бўлади.
Агар ссуда фоизи ставкаси i = 10 % бўлса, соф оқлаш нормаси ∆r = (r-i)=(30-10)=20% бўлади.
Агарда I = 1000 сўм ва r = 30% берилган бўлса, R₁ни топиш мумкин бўлади:
1000∙(1+0,3)=1300
Иккинчи йил учун эса
R₁∙(1+r) =R₂, (2)
ёки
R∙(1+r) ∙(1+r)=R₂,
I∙(1+r)²=R₂ (3)

Инвестициянинг йил бошидаги қиймати қуйидагича аниқланди, (1) дан фойдаланиб қуйидагини ёзамиз:

I = (4)
Иккинчи йил учун эса
I =
Ихтиёрий t йил учун капиталнинг йил бошидаги қиймати қуйидагича аниқланади: