17-ma’ruza. Kiberxavfsizlik

, kiberjinoyatlarning uchinchi
toifasi
ham bor, bunda kompyuter noqonuniy harakatga sherik
sifatida, masalan, unda o'g'irlangan ma'lumotlarni saqlash uchun
foydalaniladi.

---

Kiberjinoyatchilik haqidagi Yevropa konvetsiyasida 
kiberjinoyat hisoblanadigan kompyuterda bajariladigan faoliyat 
ko‘rinishlari keltirilgan:

ma'lumotlarni noqonuniy ushlash yoki o'g'irlash.

kompyuter tizimlari va tarmoqlarining buzilishi

mualliflik huquqining buzilishi

noqonuniy qimor o'yinlari

Internetda taqiqlangan narsalarni sotish

bolalar pornografiyasini targ’ib qilish, ishlab chiqarish yoki 
saqlash

---

Kiberjinoyatga misollar
Zararli dasturiy ta’minot orqali hujumlar
Zararli dasturiy ta’minot orqali hujumlar – bu kompyuter virusi yoki boshqa 
zararli dastur orqali kompyuter tizimini yoki kompyuter tarmog’ini zararlash
Zararli dastur bilan zararlangan kompyuter turli maqsadlarni qo‘llash uchun 
buzg‘unchilar tomonidan ishlatiladi. Ularga maxfiy ma’lumotlarni o‘g‘irlash, 
kompyuterni boshqa jinoyat maqsadlarini amalga oshirish yoki ma’lumotlarga 
zarar yetkazish kabi jinoyatlar kiradi.
Zararli dasturiy ta’minot orqali hujumning eng zararlisi 2017 yil may oyida sodir 
bo‘lgan WannaCry tovlamachilik hujumi hisoblanadi.
Ransomware – bu jabrlanuvchining qurilmasi/fayllarini ochish evaziga pul topish 
uchun ishlatiladigan zararli dastur hisoblanadi. WannaCry – bu Windows 
kompyuterlarining zaifligidan foydalanadigan tovlamachi dasturlarning bir turi.
WannaCry жабрланганлар дунёнинг 150 мамлакатидан 230 000 компьютер 
бўлди. Bloklangan fayllar egalari o‘z ma’lumotlariga kirishni tiklash uchun 
BitCoin’da to‘lov to‘lashga rozi bo‘lgan xabar jo‘natishdi.
WannaCry kompaniyasining moliyaviy yo'qotishlari 4 milliard dollarga 
baholanmoqda.

---

Fishing
Fishing kampaniyasi - qabul qiluvchilarni o'zlarining shaxsiy xavfsizligini 
yoki ular ishlayotgan tashkilotning xavfsizligini xavf ostiga qo'yadigan 
xatti-harakatlarni amalga oshirishga majbur qilish maqsadida spam-
xabarlar yoki boshqa aloqa shakllarining ommaviy tarqatilishi.
Fishingli jo‘natmalardagi xabarlar zararli saytlargi zararlangan ilovalar 
yoki havolalardan iborat bo‘lishi mumkin. Ular oluvchidan javob xatida 
maxfiy ma’lumotlarini ko‘rsatishni so‘rashi ham mumkin.
Fishing-tovlamachilikka misol qilib 2018 yildagi futbol bo‘yicha jahon
Chempionatini keltirish mumkin. Inc ma’lumotlariga ko‘ra fishingli
elektron xatlar futbol ishqibozlariga tarqatilgan. 
Bu xatlarda jahon Chempionatiga Moskvaga bepul sayohat degan yolg‘on
xabarlar tarqatilgan. Xabarlardagi havolalarga o‘tgan odamlardan shaxsiy
ma’lumotlari o‘g‘irlangan. 

---