ELEMENT ORGANIK BIRIKMALARNI OLINISHI
1. Rux organik birikmalar alkil yodidlarga Zn ta'sir ettirib olinadi:
R - J + Zn
R - Zn - J
2R - Zn - J
Zu + ZnJ
2
R
R
2. Alyuminiy - Malniy qotishmasi galogenli xosila bilan reaksiyaga kiritilsa to’la
alyuminiy – organik birikma hosil bo’ladi:
Al
2
Mg
3
+ 6R - Cl
2Al
2
R
3
+ 3MgCl
2
3. To’yingan uglevodorod bilan Al kukunining aralashmasi 100-120
0
S da qizdiriladi va
unga H
2
yuboriladi.
2Al + 6CH
2
= CH
2
+ 3H
2
2Al(C
2
H
5
)
3
4. Galogen alkinlarga natriy ishtirokida tetraxlorsilan ta'sir ettirib olish.
4R - Cl + SiCl
4
+ 8Na
8NaCl + SiR
4
5. Alkilxlorsilanga spirtlar ta'sir ettirilganda ortosilikat kislota efirlari hosil bo’ladi.
R
2
SiCl
2
+ 2R - OH
R
2
Si(OR)
2
+ 2HCl
6. Birlamchi alkil arsinlar monoalkillarsin kislotani qaytarilganida hosil bo’ladi
R-J + H
3
AsO
3
HJ + R - As
O
OH
OH
6H
R - As
H
H
+ H
2
O
7. Uchlamchi alkilarsinlar mish'yak (III) xloridga metal organik birikma ta'sir ettirib
olinadi.
2AsCl
3
+ 3Zn(CH
3
)
2
2As(CH
3
)
3
+ 3ZnCl
2
8. Kremniyga Cu, Ag, Zn kabi katalizator ishtirokida bevosita galogenalkillar ta'sir
ettirib olinadi.
2Si + 4R - Cl
R SiCl
3
+ R
3
SiCl
Element - organik birikmalarni kimyoviy xossalari
1. Rux-organik birikmalarga suv ta'siri.
Zn
CH
3
CH
3
+
HOH
HOH
2C
2
H
6
+ Zn(OH)
2
(1)
2. Mg - organik birikmalar bilan formaldegid birikkanda birlamchi spirt hosil bo’ladi.
R
MgCl
+
CH
2
O
R - CH
2
OMgCl
HOH
R - CH
2
+ MgCl(OH)
OH
(1)
3. Ketonlar Mg - organik birikmalar bilan uchlamchi spirtlar hosil qilinadi .
R
R
C = O + R'MgCl
R
R
C
OMgCl
R
HOH
R
R
C
OH
R
+ MgCI(OH)
(1)
4. PCl
3
ga metal - organik birikma ta'siri .
RCl
3
+ 3Zn(C
2
H
5
)
2P(C
2
H
5
)
3
+ 3ZnCl
2
5. Alkilxlorisilan, alkoksisilanlar suv bilan oson reaksiyaga kirishadi va silanollar hosil
qilinadi.
R
3
SiCl + HOH
R
3
SiOH + HCl
6. Dialkilarsinxlorid qaytarilganda ikkilamchi alkilarsinlar hosil bo’ladi .
As - Cl + 2H
R
R
As - H + HCl
R
R
7. Mishyak (III)-xloridning megniy-organik birikmalarga ta'siri.
2AsCl
3
+ 3Zn(CH
3
)
2
2As(CH
3
)
3
+ 3ZnCl
Savol va mashqlar
1. Aralash va sof element-organik birikmalar orasida qanday o‘xshashlik va
farq bor?
2. Element-organik birikmalar molekulasida qanday kimyoviy bog‘lanish-
ning turi mavjud?
3. Element-organik birikmalar qanday sinflarga bo‘linadi?
4. Metall-organik birikmalarning kimyoviy faol bo‘lishiga sabab nima?
5. Quyidagi moddalarni nomlang:
6. Dietilruxni olish reaksiya tenglamasini yozing.
7. Grinyar reaktivi yordamida trimetil karbonil hosil bo‘lish reaksiya
tenglamasini yozing.