16-tema. Friksion berilisler hám variyatorlar (4 saat) Reje

16-tema. Friksion berilisler hám variyatorlar (4 saat)


Reje:
16.1. Friksion berilislerdiń kinematikası hám olardaģı kúshler.
16.2. Variyatorlar haqında túsinik hám olardıń konstrúktiv túrleri.


16.1. Friksion berilislerdiń kinematikası hám olardaģı kúshler.

Eger jeteklewshi valdıń hárketi jetekleniwshi valģa súykelisiw kúshi qurılmasında uzatılsa, bunday berilisiler friktsion berilisler delinedi. Bul berilislerdiń eń ápıwayılıģı bir-birine belgili kúsh penen sıģılģan tekis betli eki dóngelek - katokdan dúzilgen.

Jeteklewshi val aylanģanda dóngelektiń presslengen jerinde súykelisiw kúshi payda boladı. Bul kúsh jetekleniwshi dóngelekti aylantıradı.
7.1-suwreti kórsetigen kórinistegi friktsion berilsilerden paralel vallardaģı háreketi uzatıwda paydalanadı.
Egerde óz-ara kesiwshi vallardıń birinen ekinshisine háreket ótkiziw shárt bolsa, ol jaģayda, konustárizli dóngeleklerden paydalanıladı. Súykelisiwshi dóngelektiń biriniń radyusi ózgeretin qılınsa, ol jaģadayda, uzatıw sanı ózgeriwsheń friktsion berilis payda boladı. Bunday berilisler variyatorlar dep ataladı.

7.1-suwret . Tsilindirik dóngeleklerdi friktsion berilisler

Friktsion berilisler abzalıģı tómendegilerden ibarat: dúzilisi apıwayı, háreket bir tegis hám shawqınsız uzatıladı; islew protssesinde uzatıw sanıń ma`lim shegarada ózgertiriw múmkin. Friktsion berilislerdiń kemshilikleri islewine jumıs orınlawshı detallardıń tegis hám tegis emes jeliniwi, val hám tayanshlarģa túsetuģın kúsh muģdarınıń úlkenligi, sırģanaw qádisesi bar ekenligi uzatıw sanınıń ózgermes muģdarģa iye bola almaslıģı, paydalı jumıs koefitsentiniń kishiligi (n = 0,80 ...0.92), dóngeleklerdi bir-birine belgili dárejede sıģıp turıw ushın qosımsha qurılma kerek bolıwı kiredi.

Friktsion berilislerde uzatıw sanı 10 ge deyin, uzatılatuģın quwatınıń muģdarı bolsa 300 kVt deyin bolıwı múmkin. Biraq, kóbinese, bul berilisler aylanıw tezligi 25 m/s, quwatı bolsa 25 kVt deyin bolģan mexanizmlerde isletiledi.
Eger jeteklewshi dóngeleklerdiń diametri D₁ hám aylanıwlar shastatasın n₁ menen, jetekleniwshi dóngeleklerdiń diametrin D₂ hám aylanıwlar shastotasın n₂ menen belgilesek, onda uzaıw sanı tómendegisha boladı:
, (7.1)
bul jerde sırģanawdı esapqa alıwshı koefitsient bolıp, onıń muģdarı 0,01 den 0,03 deyin qılıp alınadı.
Jeteklewshi dóngeleklerden jetekleniwshi dóngeleke aylana F kúshin uzatıw ushın dóngelekler bir-birine Q kúsh penen sıģıp qoyılıwı shárt.
, (7.2)
bul formulada: f – súykelisiw koefitsienti, eki dóngelek polatan bolıp maylanıp tursa f  0,04-0,005, maylan basa f  0,15-0,20 (bul muģdar dóngeleklerdiń biri shoyınan tayarlanģan halģa hám baylanıslı);
K - tislesiwdegi saqlanıw koeffitsienti. Bul koeffitsientiń muģdarı, kóbinshe 1,25 den 1,5 deyin etip alınadı