10
МаТеМаТика ЎҚиТиШда ноанЪанавиЙ дарсларни ҚЎллаШ
УсУллари
Абдуллаева Зулфизар Комоловна
Булоқбоши тумани 26 - мактабнинг
Математика фани ўқитувчиси
Tел: 91. 602-78-31
Аннотатция.
Ушбу.маколада.таълимнинг.замонавий.методологиясини.яратиш.ДТМ.
ларини. компетенсиявий. ёндашув. асосида. такомиллаштирилганлиги. биздан. янгича.
ишлашни.талаб.килиниши.математика.фани.укувчиларни.ирода,.диккатни.туплаб.олиш.
кобиляти.ва.фаолликни.ривожланган.булишини,.мустакил,.маъсулиятли,.мехнатсевар,.
интизомли. ва. мантикий. фикрлашга. yргатади.. Математика. дарсини. ноананавий.
фаоллаштирувчи.усуллардан.фойдаланган.холда.укувчиларни.дарсга.жалб.етиш.яхши.
самара.бериши.келтирилган.
Калит сyз:
.ДТС,.Математик.компетенсия,.ноананавий.усуллар,.турнир,.математик.
хикматлар.
Мамлакатимизда. мустақиллик. йилларида. амалга. оширилган. кенг. кўламли.
ислоҳотлар. миллий. давлатчилик. ва. суверенитетни. мустаҳкамлаш,. хавфсизлик. ва.
ҳуқуқ-тартиботни,. жамиятда. қонун. устуворлигини,. инсон. ҳуқуқ. ва. эркинликларини,.
миллатлараро. тотувлик. ва. диний. бағрикенглик. муҳитини. таъминлаш. учун. муҳим.
пойдевор.бўлди,.халқимизнинг.муносиб.ҳаёт.кечириши,.жаҳон.талаблари.даражасида.
таълим.олиши.ва.касб.эгаллаши,.фуқароларимизнинг.бунёдкорлик.салоҳиятини.рўёбга.
чиқариш.учун.зарур.шарт-шароитлар.яратди.
Янги.шароитлардан.келиб.чиқиб,.«Таълим.тўғрисида»ги.ва.«Кадрлар.тайёрлаш.миллий.
дастури. тўғрисида»ги. Ўзбекистон. Республикаси. қонунларига,. 2017-2021-йилларга.
мўлжалланган.“Ўзбекистон.Республика-.сини.янада.ривожлантириш.бўйича.Ҳаракатлар.
стратегияси”,.Ўзбекистон.Республикаси.президентининг.“педагог.кадрларни.тайёрлаш,.
халқ.таълими.ходимларини.қайта.тайёрлаш.ва.уларнинг.малакасини.ошириш.тизимини.
янада. такомиллаштириш. чора-тадбирлари. тўғрисида”ги. Қарорига. мувофиқ,. таълим.
босқичларининг. узлуксизлиги. ва. изчиллигини. таъминлаш,. таълимнинг. замонавий.
методологиясини. яратиш,. давлат. таълим. стандартларини. компетенциявий. ёндашув.
асосида.такомиллаштирилганлиги,.биздан.янгича.ишлашни.талаб.этади.
Таьлим-тарбия.жараёнини.тўғри.ташкил.этиш.учун.барча.мавжуд.имкониятларини.
сафарбар.этиш.ўқитувчиларнинг.биринчи.навбатдаги.вазифаларидан.биридир.
Математика.фани.ўсиб.келаётган.ёш.авлодни.камол.топтиришда.ўқув.фани.сифатида.
кенг. имкониятларга. эга.. У. ўқувчи. тафаккурини. ривожлантириб,. уларнинг. ақлини.
пешлайди,. уни. тартибга. солади,. ўқувчиларда. мақсадга. йўналтирганлик,. мантиқий.
фикрлаш,. топқирлик. хислатларини. шакллантириб. боради.. Шу. билан. бир. қаторда.
мулоҳазаларнинг.тўғри,.гўзал.тузилганлиги,.ўқувчиларни.дидли,.гўзалликка.эҳтиёжли.
қилиб.тарбиялаб.боради..
Инсоният.камолоти.ҳаётнинг.ривожи.техника.ва.технологияларнинг.такомиллашиб.
бориш.асосида.фанлар.ўқитилишига.бўлган.талабларини.ҳисобга.олган.ҳолда.мактаб.
математика. курсини. уларнинг. замонавий. ривожи. билан. уйғунлаштириш. мактабда.
ўқувчиларга.математикани.ўқитишдан.кўзда.тутилган.асосий.мақсадлардан.биридир..
134
10
Математика. фани. ўқувчиларни. ирода,. диққатни. тўплаб. олишни;. қобилият. ва.
фаолликни,. тасаввурининг. ривожланган. бўлишини. талаб. эта. бориб,. мустақил,.
маьсулиятли,.меҳнатсевар,.интизомли.ва.мантиқий.фикрлаш.ҳамда.ўзининг.қараш.ва.
эьтиқодларини.далиллар.асосида.ҳимоя.қила.олиш.кўникмаларини.ривожлантиришни.
талаб.қилади..
Ҳозирги. замон. дарсига. қўйиладиган. энг. муҳим. талаблардан. бири. ҳар. бир. дарсда.
танланадиган.мавзунинг.илмий.асосланган.бўлишидир,.яьни.дарсдан.кўзланган.мақсад.
ҳамда. ўқувчилар. имкониятини. ҳисобга. олган. ҳолда. мавзу. хажмини. белгилаш. унинг.
мураккаблигини. аниқлаш,. аввалги. ўрганилган. мавзу. билан. боғлаш,. ўқувчиларга.
бериладиган.топшириқ.ва.мустақил.ишларнинг.кетма-кетлигини.аниқлаш,.дарсда.керак.
бўладиган. жиҳозларни. белгилаш. ва. қўшимча. кўргазмали. қуроллар. билан. бойитиш,.
қўшимча.ахборот.технологиялардан.фойдаланган.ҳолда.муаммоли.вазиятни.яратишдир..
Дарс. давомида. ўқитувчи. ўқувчиларнинг. жисмоний. ҳолатини,. ижодкорлигини,. тез.
фикрлашларини.ҳисобга.олиши.керак..
Мактабда.математика.фанини.ўқитиш.жараёнида.илғор.педагогик.технологиялардан.
фойдаланиш–ўқитиш. самарадорлигини. оширишнинг. омилларидан. бири. сифатида.
яққол.кўзга.кўринмоқда..Чунки.ўқитишнинг.илғор,.ностандарт.(интерфаол).шакллари-
таълим-тарбия. масалаларини. унумли. ечишга,. ўқувчиларнинг. билиш. фаолиятини.
кучайтиришга.қаратилган.ўқув.машғулотларини.такомиллаштириш.йўлларидан.бири..
Математика. фанини. ўқитишда. ўқувчиларнинг. ҳаётий. тасаввурлари. билан. амалий.
фаолиятларини. умумлаштира. бориб,. математик. тушунча. ва. муносабатларни. улар.
томонидан.онгли.ўзлаштирилишига.ҳамда.ҳаётга.татбиқ.эта.олишга.интилиш.мақсадида.
қуйидаги.тўртликни.шиор.қилиб.олганман..
Ҳисобли.дўст.айрилмас,
Ҳамёндан.пул.соврилмас.
Бунинг.учун.дўстлар.сиз,.
Математикани.билингиз..
Дарс. ўтишнинг. ноаньанавий,. фаолаштирувчи. усулларидан. фойдаланган. ҳолда.
ўқувчиларни.жалб.қиламан..Дарс.қизиқарли.ва.мазмунли.ўтиши.учун.синф.ўқувчиларини.
3.гуруҳга.(масалан,.“Билимдонлар”,.“Зукколар”,.“Зеҳнлилар”).ажратиб.оламан..Дарс.
давомида.доска.кўрсаткичида.гуруҳлар.томонидан.олинган.баллар.изоҳланиб,.кўрсатиб.
борилади..
Мусобақа. дарсларини. қўллаш. орқали. ўқувчиларни. тез,. тўғри. фикрлашга,. эпчил,.
чаққон.бўлишга.гуруҳи.учун.кўпроқ.балл.йиғиб.беришга.чорлайди..
Мусобақа.бошланди..Ҳар.бир.гуруҳдан.ўқувчи.чиқади..Бир.хил.вазифа.топширилади..
Ким. биринчи. тўғри. бажарса,. рағбатлантирувчи. балл. олади.. Ўйин. шу. тарзда. давом.
этади..Уй.вазифаси.текширилади..
Керакли. формулаларни. такрорлаш,. савол-жавоб,. математик. диктант. ўтказилади..
Сўнг.хулоса.чиқарилади..
Турнир. дарси. ҳам. яхши. натижа. беради.. Бу. дарснинг. мақсади. ўтилганларни.
такрорлашдан.иборат.бўлиб,.бундай.дарсни.мен.кўпроқ.7-синфларда.2.параллел.синфни.
бирлаштириб,.улар.ўртасида.турнир.ўтказаман..Бундай.дарс.2.соатга.мўлжалланган..
Ўқувчилар. стулларни. айлана. шаклида. жойлайдилар,. ва. ўз. жойларини. эгаллайдилар..
Дарс.қуйидаги.босқичда.ўтказилади..
1-босқич..“ДТС.ни.биламиз,.унга.амал.қиламиз”..
Бу.босқичда.ўқувчилар.30дан.ортиқ.тузилган,.тарқатмали.саволлар.ичидан.навбатма-
135
10
навбат.5.тасига.жавоб.берадилар..Тўғри.жавоб.учун.“5”.балл,.(Агар.гуруҳдан.тўлдирувчи.
бўлса,.“4”.балл.олади)..
Савол-жавоблар. қизиқарли. тус. олади.. Ўқувчилар. бу. билан. Ўзбекистон.
Республикасининг. “Таьлим. тўғрисида”. ги. Қонуни,. “Кадрлар. тайёрлаш. Миллий.
дастури”.ва.“Давлат.таьлим.стандартлари”.талабларидан.келиб.чиққан.ҳолда.билимга.
эга.бўладилар..
2-босқич..“Икки.карра.икки,.билмаган.эшитади.дакки!”.
Бу. босқичда. ўқувчилар. “Чархпалак”. усулидан. фойдаланадилар.. Айлана. ҳолда.
ўтирган.гуруҳ.ўқувчилари.кетма-кет.бир-биридан.карра.жадвали.бўйича.сўрайдилар,.
масалан,.5.карра.9.жавоб:.45.дейишлари.керак..Ўйланиб.қолган,.хато.жавоб.айтилган.
гуруҳ.ўқувчилари.баллга.эга.бўлмайдилар..Ўйин.шу.тарзда.давом.этади..Ўйин.якунида.
умумий.балл.айтиб.ўтилади..“5”.балл.қизил.доирача,.“4”.балл.зангори.доирача,.“3”.балл.
сариқ.доирача.олади..
3-босқич..“Савол-жавоб.мусобақа,.ким.ютқазса.тошбақа”.
Бу.босқичда.гуруҳлар.ўзаро.бир-бирларига.ўтилган.мавзулар.бўйича.савол.берадилар..
Саволлар.аниқ.берилиши,.жавоблар.аниқ,.тўла.қайтарилиши.керак..Ҳар.бир.гуруҳ.3.
тадан.савол.берадилар..Бу.босқич.бўйича.шакллар.орқали.рағбатлантириб.борилади..
Савол.берганга-.(1балл),.чала.жавоб.берганга-
(2балл),. тўла. жавоб. бергаанга. -. (3балл). қўйиб. борилади.. Ўйин. якунида. баллар.
йиғиндиси.олинади.ва.ғолиб.гуруҳ.рағбатлантирилади..
4-босқич..“Айтинг.қизиқ.масала,.топинг.қилиб.хафсала!”.
Бу. босқичда. гуруҳлар. математикага. оид. ўқувчиларнинг. мантиқий. тафаккурини.
ривожлантириш.бўйича.қизиқарли.масалалар.айтадилар..
Масалан,.Алишернинг.опалари.нечта.бўлса,.акалари.ҳам.шунча..Катта.опасининг.
сингиллари.сони.укалари.сонидан.2.марта.кам..Бу.оилада.нечта.ўғил.ва.нечта.қиз.бор?.
Шунга.ўхшаш.хар.бир.гуруҳ.2.тадан.масала.айтадилар..Рағбатлантириш.3-босқич.каби.
олиб.борилади..Бу.билан.ўқувчиларда.изчил.мантиқий.фикрлашни.шакллантириб.бориш.
натижасида.уларнинг.ақл–заковат.ривожига,.табиат.ва.жамиатдаги.муаммоларнинг.ҳал.
этишнинг.мақбул.йўлларини.топа.олишларга.кўмаклашиш.
5-босқич..“Тест.саволга,.тез.жавоб”.
Бу. босқичда. гуруҳлар. тест. саволлар. орқали. ўз. билимларини. намоён. қиладилар..
Тест.саволлари.тарқатмалар.орқали.гуруҳларга.5тадан.танлаш.орқали.берилади..Тест.
саволига.тез.ва.тўғри.жавоб.берган.гуруҳ.гуруҳи.учун.балл.тўплаб.беради,.акс.ҳолда.
йўқ.Тестдан. фойдаланиш. ўқувчилар. ақлини. пешлайди,. уни. тартибга. солади,. уларда.
мақсадга. йўналганлик,. мантиқий. фикрлаш,. топқирлик. хислатларини. шакллантира.
боради..
6-босқич..“Уй.вазифаси.қандай,.жавоб.беринг.ўйланмай”.
Гуруҳлар. бўйича. уйга. берилган. топшириқлар,. ҳакамлар. томонидан. текширилади.
ва. боҳоланади.Бу. босқичнинг. мақсади,. математика. фанини. ўрганишда. ўқувчилар.
ўзларининг. фикр,. мулофазаларини. аниқ. ва. тугал,. лўнда. ва. мазмунли. тарзда. баён.
этишга.одатланишлари,.математик.ёзувларни.тушунарли,.батартиб.ва.саводли.бажариш.
малакаларини.эгаллашлари.кўзда.тутилган..
7-босқич..“Математик.ҳикматлар,.ҳақиқатга.етаклар”.
Бу.босқичда.гуруҳлар.томонидан.математик.ҳикматлар.айтадилар..
Мақсад:. ватанпарварлик,. миллий. ғурурни. таркиб. топтириш,. ривожлантириш..
Математика.фанига.Қомусий.олимларимиз.қўшган.улкан.ҳиссаларидан.ўқувчиларни.
136
10
хабардор.қилиш.
Гуруҳлар.математик.ҳикматлар.айтиш.билан.биргаликда,.улуғ.алломаларимиз.Абу.
Абдуллох.Мухаммад.ибн.Мусо.ал-Ҳоразмий,.Аҳмад.Фарғоний,.Абу.Али.ибн.Сино,.Абу.
Райхон. Беруний,. Ғиёсиддин. Жамшид. ал-Коший,. Мирзо. Улуғбекларнинг. математика.
фанига.қўшган.ҳиссаларини.айтиб.ўтадилар.
Аниқ.ва.тўғри.жавоблар.ҳакамлар.томонидан.баҳоланиб.борилади..
-бир.соат.илм.ўрганиш,.бир.кунлик.ибодатдир,.3.соат.илм.ўрганиш,.3.ой.тутилган.
рўзадан.афзалдир..
Дарс. охирида. ҳулоса. чиқарилади.. Ғолиб. гуруҳ. аниқланади.. Уларга. совринлар.
берилади..
Бу.турдаги.дарсларда.болалар.хар.қандай.тонловлар.ўқувчилар.иштирокида.амалга.
оширилади.Ўйиннинг. бу. қоидаси. барча. қатнашчиларни. имкон. борича. эътиборли.
бўлишга.ва.дарсга.фаол.қатнашишга.ундайди.
Думак. ўқувчида. мустақил. шаҳс. руҳиятини. ва. ижтимоий. фаоллигини. ошириш,.
мустақил. фикрлаш. ҳамда. шахсий. ғурур,. ишонч. каби. хислатларини. ҳосил. қилишга.
алоҳида.эътибор.бирилиши.керак.экан.
Илғор. педагогик. технологияларни. математика. дарсида. қўллаш. асосида. берилган.
дарслар.ўқувчиларни.муҳим.ҳаётий.ютуқ.ва.муаммоларга.ўз.муносабатларини.билдира.
оладиган. мустақил. фикрлайдиган,. ўз. фикрига. эга. бўлишга. ва. ўз. нуқтаи–назарини.
асослаб.беришга.ўргатади.
Фойдаланилган.адабиётлар.рўйхати
1.. Математикадан.масалалар.тўплами..Б.Сканави.
2.. Элементар.математикадан.масалалар.тўплами..М.Сахаев.2-қисм
3.. Алгебра.ва.анализ.асослари..10-синф.дарслик.
4.. Ўзбекистон.Республикаси.президентининг.2004.йил.21.май.пФ-3431.рақамли.
Фармони.
5.. Ўзбекистон. Республикасининг. “Таълим. тўғрисида”ги. Қонуни,. “Кадрлар.
тайёрлаш.миллий.дастури”..
6.. Алимов. Ш.А.,. Холмуҳамедов. О.Р.,. Мирзааҳмедов. М.. Алгебра.. Умумий. ўрта.
таълим.мактаблари.6-9-синфлари.учун.дарслик..–Т.:.“Ўқитувчи”,.2006.й.
7.. Хўжаев. Б.,. Бахромов. Ф.,. Усмонов. Ф.,. Бахромов. А.. Геометрия.. Умумий. ўрта.
таълим.мактаблари...7-синфи.учун.дарслик..–Т.:.“Шарқ”,.2005.й.
8.. Рахимбердиев.А.А..Геометрия.8-синф..дарслик.–Т.:.“Ўқитувчи”,.2006.й.
137
Do'stlaringiz bilan baham: |