|
Muzaffarova Nargiza Toshtemirovna
Toshkent viloyati Olmaliq shahar
19-son umumiy o`rta ta`lim maktabining
Boshlang`ich sinf o`qituvchisi
Orunbayeva Janar Asilxanovna
Toshkent viloyati Bo`stonliq tumani
34-son umumiy o`rta ta`lim maktabining
Boshlang`ich sinf o‘qituvchisi
Nurmetova Mohira Safarbayevna
Xorazma viloyati Shovot tumani
21-son umumiy o‘rta ta‘lim maktabining
Boshlang‘ich sinf o‘qituvchisi
+998909319778
x.nurmetov@cspi.uz
Annotatsiya:
Bugungi.kunda.uzluksiz.ta’lim.tizimida.ilg‘or.xorijiy.tajribalarni.qo‘llash.
muhim. ahamiyat. kasb. etadi.. Mazkur. maqolada. ta’lim. muammolari. yechimi. va. fanlarni.
o‘qitish sifatini oshirishda boshlang‘ich sinf o‘quvchilarida lug‘at diktant yozish malakasini
shakllantirishni.o‘rni.va.ahamiyati..
Kalit so‘zlar:
Diktant, lug‘at, klaster, innovatsiya, uzluksiz ta’lim, umumta’lim maktablari,
oliy.o‘quv.yurtlari,.biologiya.ta’limi,.variativ.
Diktant.–.eshitib.idrok.qilingan.so‘z,.gap,.matnni.yozishdir..Diktant.orqali.o‘quvchilarning.
og‘zaki. va. yozma. nutqining. grammatik. qurilishi. tartibga. solinadi,. savodxonlik. darajasi.
oshiriladi.. Diktantning. maqsadi. va. tashkil. etish. shakli,. materiali. va. bajarilish. usuliga.
ko‘ra. bir. nechta. turlari. bor.. Boshlang‘ich. sinflarda. tashkil. etiladigan. qulay. va. samarador.
diktantlardan. biri. lug‘at. diktantdir.. Lug‘at. diktant. vaqtni. tejash,. o‘quvchilarning. husnixat.
bilan.yozish.malakalarini.mustahkamlash,.so‘z.zahirasini.boyitish,.shuningdek,.savodxonlik.
darajasini.nazorat.qilish.va.hisobga.olish.maqsadida.o‘tkaziladi.
Lug‘at.diktant.ona.tili.dasturi.talabi.asosida.bolaning.yoshiga,.qabul.qilaolish.darajasiga.
qarab.belgilangan..Lug‘at.diktant.uchun.1-sinfda.3-5.so‘z,.2-sinfda.5-8.so‘z,.3-sinfda.10-
12. so‘z,. 4-sinfda. esa. 12-15. so‘z. olinadi.. Diktant. uchun. so‘z. tanlashda. o‘quvchning. qaysi.
so‘zlarda.xato.qilishi.mumkinligi,.xato.yozishining.sababi.aniqlanadi..Kuzatishlarimiz.shuni.
ko‘rsatadiki, o‘quvchilar ko‘proq tutuq belgili so‘zlarni yozishda,
a
va o unlili,
u
va
i
unlili, h
va.x.undoshli.so‘zlari.mlosida,.jarang.sizjufti.bor.jarangli.undoshli.so‘zlarda,.ko‘p.bo‘g‘inli.
so‘zlarni.bo‘g‘inlab.ko‘chirishda.xatolarga.yo‘l.qo‘yishadi..Xatolar.ustida.ishlashdan.ko‘ra.
uning.kelib.chiqish.sabablarini.aniqlash.lozim.
Biz. ona. tili. darslarida. o‘qituvchi. va. o‘quvchilar. faoliyatida. imloviy. savodxonlikka.
yo‘naltirilgan.ishlarni.o‘rgandik.va.quyidagi.kamchiliklarni.aniqladik:
-. o‘quvchilarda.imloviy.sezgirlik.shakllantirilmagan;
-. imlo.bilan.bog‘liq.holatlar.e’tibordan.chetda.qoldirilgan;
-. o‘quvchilarning.o‘zini.o‘zi.imloviy.rivojlantirishga.qaratilgan.topshiriqlar.berilmagan;
-. ta’limiy. diktantlar. taqvim. rejada. belgilab. ko‘rsatilmaganligi. sabab. tizimli. tarzda.
yozdirilmagan;
46
10
- o‘quvchilar diktant yozishga tayyorlovchi ko‘chirib yozuvning talablariga
o‘rgatilmagan;
-. o‘quvchilar.diktant.yozishda.mantiqiy.fikrlash.usullarini.qo‘llashga.y‘onaltirilmagan;
-. o‘qish.va.yozish.o‘rtasidagi.bog‘liqlik.ta‘minlanmagan.
Ko‘rinib.turibdiki,.o‘quvchilar.diktant.yozishga.metodik.tayyorgarlik.ko‘rmagan.
O‘qituvchi bu kamchiliklarni bartaraf etish bilan birga o‘ziga qo‘yiladigan talablarga ham
rioya.qilishi.zarur:
1.. O‘qituvchi.ta‘lim.jarayonida.adabiy.tilde.ravon.so‘zlashga.rioya.qilishi.lozim;
2.. Imlosi.qiyin.so‘zlarni.yozuv.materiali.ichidan.aniqlashi;
3.. Imlosi.o‘rganiladigan.so‘zlar.ustida.amalga.oshiriladigan.tahlil.va.ularning.usullarini.
belgilab.olishi;
4.. Diktant.yozdirish.jarayonida.barcha.yordamchi.vositalarni.qo‘llashi.
5.. Diktant.yozish.jarayoniga.o‘quvchilarni.tayyorlab.olishi.
6.. Diktant.turlarini.o‘quvchilarga.o‘rgatishi,.ya‘ni.o‘tkaziladigan.diktant.turi.yuzasidan.
o‘quvchini.ogohlantirishi.
Murakkab so‘zlar yoki ko‘p bo‘g‘inli so‘zlarni yozishdan oldin bo‘g‘inlab, so‘ng sidirg‘a
aytib.yozdirishi.zarur.
Ma‘lumki, o‘quvchilarning oldin og‘zaki, so‘ng yozma nutqi ustida ishlanadi, ular oldin
o‘qishga. o‘rgatiladi,. so‘ng. yozuvga. o‘rgatiladi.. Chunki. o‘quvchi. oldin. yozadigan. so‘zini.
eshitib. idrok. qilishi,. so‘ng. ichida. bo‘ginlab. (o‘qish). aytib. turib. yozishga. shu. tartibda.
o‘rgatiladi..
Lug‘at diktant materialini tanlashda mashq matnlarida uchragan imlosi qiyin so‘zlar,
ma‘nosining. notanishligi. tufayli. xato. yozishlari. mumkin. bo‘lgan. so‘zlar,. yozilishida. xato.
qilishi. mumkin. bo‘lgan. Grammatik. atamalar. tanlanadi.. “Diktantlar. to‘plami“da. berilgan.
lug‘at. diktantlardan. foydalaniladi.. Lug‘at. diktant. har. darsda. tashkil. etilishi. mumkin,. ular.
darsda. o‘rganiladigan. mavzu. bilan. ham. bog‘liq. bo‘lishi,. ba‘zan. husnixat. daqiqalari. bilan.
bog‘lanishi.mumkin.
O‘quvchilarga. lug‘at. diktantga. tayyorlanish. usullari. o‘rgatiladi.. Bunda. mashq. ishlash.
jarayonida. qaysi. so‘zlarni. yozishda. imlo. xato. qilishilari. mumkin. bo‘lsa,. dars. davomida.
belgilab. borishlari. ogohlantiriladi.. Bu. so‘zlarning. tovush. va. harf. tahlili. amalga. oshiriladi,.
xato. yozishi. mumkin. bo‘lgan. o‘rnidan. bola. ogohlantiriladi.. Uyda. shu. so‘zlarni. yoddan.
yozish.mashq.qilishi.topshiriladi.
Lug‘at.diktant.o‘tkazilgandan.so‘ng,.uni.tekshirish.usullari.ham.belgilab.olinishi.lozim..
Ular.quyidagilar:
.1).o‘zini.o‘zi.tekshirish:.bunda.o‘qituvchi.to‘g‘ri.yozilgan.so‘zlarni.avvaldan.doskaning.
orqa.tomoniga.yozib,.tayyorlab.qo‘yadi..O‘quvchilar.diktantni.yozib.bo‘lishgach,.doskani.
o‘girib,. doskadagi. so‘zlar. bilan. o‘zlari. yozgan. so‘zlarni. solishtirib,. tekshirib. chiqishadi..
So‘ngra o‘qituvchi tomonidan ko‘z yugurtirib, yana bir marta tekshirib chiqiladi va
baholanadi.
. 2). o‘zaro. tekshirish:. bunda. o‘quvchilar. diktant. yozib. bo‘lgach. xuddi. yuqoridagidek.
tekshirishadi.. Faqat. o‘zlarining. daftarini. o‘zlari. emas,. balki. yonida. o‘tirgan. sherigi. bilan.
daftar. almashib,. bir. birlarinikini. o‘zaro. tekshirishadi.. Bunday. qilishdan. asosiy. maqsad,.
ba’zi.o‘quvchilar.o‘zxatolarini.yashirishga.urinadilar,.tekshirish.jarayoni.yana.ham.haqqoniy.
bo‘lishi.uchun.o‘zaro.tekshirish.samarali.usul.hisoblanadi.
.3).o‘qituvchining.tekshirishi:.bunda.o‘quvchilar.yozib.bo‘lgan.diktantlari.yig‘ib.olinadi.
va.o‘qituvchi.tomonidan.tekshirib,.baholanadi.
47
10
Lug‘at diktant uchun o‘rganilgan imlo qoidasi asosida yoziladigan so‘zlar, so‘z birikmalari
yoki.turli.narsalar.va.ularning.rasmlari.dan.foydalanish.ham.mumkin..Agar.tayyor.so‘z.va.
so‘z birikmasi yozdirmoqchi bo‘linsa, avval shu so‘zlarning ma’nosi, talaffuzi va yozilishi
suhbat.orqali.izohlab.tushuntiriladi..So‘ng.har.bir.so‘z.alohida-alohida.aytib.yozdiriladi.
Agar diktantda turli ko‘rgazmali narsalar yoki ularning rasmlaridan foydalanmoqchi
bo‘linsa,. diktant. quyidagi. tartibda. amalga. oshiriladi:. tanlangan. narsa. rasmlari. yoki. o‘zi.
tartib.bilan.o‘quvchilarga.ko‘rsatiladi..O‘quvchilar.rasmda.ko‘rsatilgan.narsa.nomini.ichda.
aytib.turib.yozib.bo‘lgach,.keying.rasm.ko‘rsatiladi..
Quyida.sinflar.kesimida.lug‘at.diktant.namunalarini.keltiramiz:
2-sinf. uchun. lug‘at. diktant:. yashamoq,. joylashmoq,. ekmoq,. qaymoq,. o‘rindiq,. barmoq,.
qishloq.
Bu.diktant.orqali.o‘quvchilar.so‘z.oxirida.q.tovushining.ba‘zi.so‘zlarda.q,.ba‘zi.so‘zlarda.
g‘.tarzida.talaffuz.qilinishi,.lekin.q.yozilishini.bilib.oladilar.
3-sinf. uchun. lug‘at. diktant:. qal‘a,. a’lochi,. e’lon,. qat’iy,. Ma’mura,. qit’a,. ma‘no,. Ra‘no,.
she‘r.
4-sinf. uchun. lug‘at. diktant:. muhim,. na’matak,. nihol,. nomzod,. to‘lov,. poytaxt,. sur’at,.
nastarin,.sochiq,.tashakkur,.ta’zim,.tanaffus,.telefon,tuxum.
Lug‘at diktant doimiy ravishda izchil uyushtirib borilsa, o‘quvchilarda diktant yozish
ko‘nikmalarini.yaxshi.egallab.oladilar.
48
Do'stlaringiz bilan baham: |
