|
10
БЎлаЖак касБ ТаЪлиМи ЎҚиТУвЧиларини МаЪнавиЙ-касБиЙ
ТарБиялаШ ҳаҚида
Дўстназар Омонович Химматалиев,
педагогика фанлари доктори (DSc), профессор в.б.
Тошкент ирригация ва қишлоқ хўжалигини
механизациялаш муҳандислари институти,
Телефон +99893-508-11-69
d.ximmataliev@mail.ru
Аннотация.
Мазкур.мақолада.профессионал.таълим.тизимида.бўлажак.касб.таълими.
ўқитувчиларини.маънавий-касбий.тайёрлаш.масалалари.моҳияти.очиб.берилган.
Калит сўзлар
:
профессионал.таълим,..маънавий-касбий.тарбия,.тарбияланганлик,.
бўлажак.ўқитувчи
Ўзбекистон. узлуксиз. таълим. тизимининг. кейинги. йиллардаги. тараққиёти. унинг.
жаҳон. ҳамжамиятдаги. ўрнини,. моҳияти. белгилаб. беради.. Равшанки. бугунги. кунда.
жамиятнинг.ижтимоий.ва.иқтисодий.жихатдан.ўсиши.таълим.ва.маданият.соҳаларини.
юксалишлар.билан.узвий.боғлиқ..Охирги.йилларда.таълим.тизимида.ўзига.хос.тари
-
хий.хусусиятлар.шаклланди..Улар.нафақат.иқтисодий.ва.маънавий.соҳалар.учун.кад
-
рлар. таёрлаш. омили,. балки. миллий. маданият,. миллий. педагогикаси. мавжуд. бўлиши.
шакли,.халқимизнинг.унутилган.маданий,.касбий.тажрибаларини.тиклаш.усулини.на
-
моён.этади..
Таълим.ҳолатини.белгиловчи.асосий.шахс.ўқитувчи.хисобланади..Жамиятимизнинг.
ижтимоий-иқтисодий. ва. маънавий. жихатдан. ривожланиш. натижалари. мустақил.
ҳаётга,. эркин. фикрлашга. қадам. қўяётган. ёш. авлоднинг. маънавий. ахлоқий. қиёфаси,.
маданияти. ва. касбий. таёргарлиги. даражаси,. қизиқишлари. доираси. ва. фуқаролик.
мавқейига.бевосита.боғлиқ..
Маънавий-касбий. тарбияланганлик. -. бўлажак. ўқитувчини. касбий. жихатдан.
тарбиялашнинг. мақсад. ва. натижасидир.. Унинг. асосида. шахснинг. атроф-борлиққа,.
педагогнинг.кундалик.касбий.турмуш.тарзи.режаларига.маънавий-ахлоқий.муносабати.
бўлажак. мутахассиснинг. маънавий. бойлиги. кўламини,. унинг. ижтимоий. фаоллиги.
даражасини,. гўзаллик. ва. эзгулик. яратишга,. . ижтимоий. фойда. келтиришга. бўлган.
интилишларини.ифодалайди..
Унинг.дунёни.тушуниш.ва.ҳис.қилиш,.“гўзаллик.қоидалари”га.кўра.ўзгартира.олиш.
қобилятини. акс. эттиради.. Ана. шу. нуқтаи. назардан. қараганда. бўлажак. педагогнинг.
дунёни.ўзгартириш.ва.такомиллаштиришга,.энг.биринчи.навбатда,.келажак.инсонни.
тарбиялаб.вояга.етказишга.интилиш.жуда.муҳим.маънавий.сифат.ҳисобланади..
Ўқитувчининг. бундай. тарзда. ижтимоий. фаоликка,. яратувчанликка,. жамиятга.
фойда. келтиришга. интилиш. касбий. тарбияланганлик. мохиятини. тушуниб. етишга.
асосий. омил. ҳисобланади.. Тарбияланганлик. умумий. ва. касбий. билимлар. даражаси,.
фаоллик,. мустақил. таълим. олиш. истаги. ва. ўқув. билан. биргаликда. инсоннинг.
ижтимоийлашувини. белгилаб. беради.. Ижтимоийлик. -. педагогик. жараённинг. охирги.
ва. фаол. маҳсулларидан. бири.. Ижтимоийлик. педагогик. жараённинг. таркибий. қисми,.
катализатори,.рағбатлантирувчисига.динамикаси.омилига.айланади..
Демак,.бўлажак.ўқитувчининг.ижтимоий.фаоллиги.билан.бирга.қўшилган.зиёлилик.
346
10
сифати. унинг. ички. мохияти. ёки. ички. касбий. тарбияланганлигининг. ташқи. намоён.
бўлиш. шаклидир.. Албатта,. педагог. учун. зиёлилик. муҳим. ва. зарур,. қимматли,.
аммо. зиёлилик. хусусияти. нафақат. инсоннинг. билими,. балки. бошқаларни. тушуниш.
қобилияти.орқали.ҳам.ифодалайди..Бошқа.одамларни.(ўқувчиларни).тушуна.билиш,.
уларнинг.дарди,.рухий.холатини.хис.қилиши,.ўзгаларга.таъмасиз.ёрдам.қўлини.чўзиш,.
унинг.тақдир.-.қисматида.иштирок.этиш,.билмаганини.сўраб.ўрганиш,.ўзини.камтар.
тутиш,.бир.сўз.билан.айтганда,.зиёлилик.шахснинг.маънавий-ахлоқий.сифатидир.
Зиёлилик.-.бу.тушуниш.қабул.қилиш.қобилияти,.бу.теварак.атрофга.ва.одамларга.
сабр-тоқат. билан. муносабатда. бўлиш.. Шуниси. муҳимки,. ўқитувчининг. касбий.
тарбияланганлигини.изохлашда.ахлоқий.ва.маънавият.тушунчаларини.ўзаро.чамбарчас.
боғлиқликда.қараш.керак..Бу.ўзаро.боғлиқлик.шу.билан.белгиланадики,.ахлоқийлик.
ўқитувчи.фаолияти.ва.мавқейининг.ижтомоий.асосини,.маънавият.унинг.инсонийлигини.
акс. эттиради,. ахлоқийлик. шахс. тарбияланганлиги. мазмун-мохҳияти,. унинг. шахсий.
сифатларининг. фаолиятида. мужассамланиши. усуллари. ва. хулқ-атворини,. ўқитувчи.
мехнатининг.ижтимоий.ахамиятини,.маънавият.эса.шахс.эркинлигини,.теварак-атроф.
оламини. яратиш. ва. ўзгартириш. ва. унинг. келажагини. яратувчи. инсонни. тарбиялаб.
вояга.етказишдаги.фаоллигини.ифодалайди..
Маълумки,.касбий.фаолиятга.киришиш,.касбий.идеалларга.амал.қилиш.жараёнининг.
ўзи,.одатда.ҳамма.вақт.бир.текис.ёки.уйғун.кечмайди,.яъни.муаммосиз.бўлмайди.
Бундан.келиб.чиқадиган.бўлсак,.бўлажак.ўқитувчиларни.касбий.тарбияланганлигига.
кўра,. типларга. ажратиш. ғояси. пайдо. бўлади.. Бўлажак. ўқитувчиларнинг. касбий.
тарбияланганлик. даражасини. бундай. тушуниш. маънавий-касбий. тарбияланганлик.
типларини.аниқлашга.имкон.беради..Касбий.тарбияланганлик.турлари:.“Ҳар.томонлама.
уйғун. ривожланган“,. “Ривожланишда. бир. оз. орқада. қолган“,. “Ривожланган“,.
”Ноуйғун“,. “Касбий. йўналиш. ола. билмаган“,. “Фаолияти. мувофиқлашмаган. ёки.
муаммоли“.кабиларга.ажратиб.тадқиқ.этиш.маъқул.бўлади..
Бунда.қуйидаги.компонентларга.алоҳида.аҳамият.берилади..
1..Когнитив.соҳада.-.маънавий-эстетик.қизиқишларнинг.кенглиги.ва.барқарорлиги,.
шахснинг.маънавий-ахлоқий.қадриятларга.йўналиши;
2.. Эмоционал. соҳада. -. чуқур. эмоционал. реакцияга. лаёқати,. уларни. маънавия-
ахлоқий.жиҳатдан.қабул.қилиш.ва.ҳис.этиш;.
3..Амалий.фаолият.соҳада.-.ижодий.ва.касбий.фаолиятда.фаол,.онгли.ҳолда.иштирок.
этиш,.мулоқот,.муносабат,.турмуш.сохаларини,.хусусий.соҳаларини.гўзаллаштириш..
Келтирилган.кўрсатгичлар.бўлажак.ўқитувчининг.маънавий-ахлоқий.тарбияланган
-
лик.даражасини.аниқлашга.ҳамда.борлиққа.муносабатлар.-.эҳтиёж,.қизиқиш.(мотив),.
қадриятларини,.интилиш-ҳолатлари,.диди,.билими,.идеаллари,.ҳис.этиши,.баҳолаши,.
фикр.юритиши,.фаолият.шахсий.сифатларининг.ривожланиши.ҳақида.хулосага.кели
-
шига.имкон.беради.
Фойдаланилган.адабиётлар:
1.. Исмаилова.З.К..Тарбиявий.иш.методикаси..–.Тошкент,.истиқлол,.2003.
2.. Химматалиев.Д.О..Касбий.фаолиятга.тайёргарликни.диагностика.қилишда.педа
-
гогик.ва.техник.билимлар.интеграцияси..Монография..–.Тошкент:.Ўзбекистон,.
2018..–.162.б.
347
Do'stlaringiz bilan baham: |
