16-mavzu. Soliq axborot tizimi

16.4.
 
 Davlat soliq xizmati organlarida axborot-kommunikatsiya 
texnologiyalarining qo`llanilishi
Davlat soliq xizmati organlarida axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini 
rivojlantirishga alohida ahamiyat berilib, «2011-yil Axborot-kommunikatsiya 
texnologiyalaridan foydalangan holda soliq organlarini yanada modernizasiya qilish 
yili» deb e‘lon qilindi. 

---

307 
O`zbekiston Respublikasi 
Prezidentining 
2010-yil 
8-yanvardagi 
«Respublika soliq organlari tizimini yanada modernizasiya qilish chora-tadbirlari 
to`g`risida»gi PQ-1257-son qarori bu borada amalga oshirilayotgan ishlarni yangi 
bosqichga ko`tarishda muhim asos bo`ldi. Mazkur hujjatga muvofiq, Davlat soliq 
qo`mitasi tomonidan ishlab chiqilgan kompleks tadbirlarga asosan o`zaro sifatli 
elektron axborot almashinuvini joriy etish, davlat soliq xizmati organlari ishining 
samaradorligini kuchaytirishga qaratilgan o`ttizga yaqin dasturiy mahsullar 
amaliyotga tatbiq qilindi hamda soliq to`lovchilarga interaktiv, ya`ni qog`ozsiz, 
masofadan turgan holda xizmatlar ko`rsatish yo`lga qo`yildi
58
. 
O`zbekiston Respublikasi mustaqilligining dastlabki yillaridanoq Davlat soliq 
xizmati 
organlarida 
axborot-kommunikatsiya 
texnologiyalarini 
joriy 
etish 
masalalariga jiddiy e‘tibor qaratila boshlangan. O`zbekiston Respublikasi Vazirlar 
Mahkamasining 1993-yil 3-avgustdagi 388-sonli qarori bilan davlat soliq xizmati 
organlarida axborot resurslari, axborot texnologiyalari va aloqa vositalarini o`z ichiga 
olgan axborot tizimlarining shakllanishiga asos solingan va ushbu tizim orqali soliq 
ma`lumotlarini yig`ish, qayta ishlash, saqlash va ulardan foydalanish ishlari yo`lga 
qo`yilgan. Shu bilan birga, axborot-texnologiya ta`minoti boshqarmasi va uning 
hududiy bo`linmalari tashkil etilgan. 
O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1995-yil 14-sentyabrdagi 
359-sonli qarori bilan Davlat soliq qo`mitasi qoshida xo`jalik hisobidagi «Yangi 
texnologiyalar ilmiy-axborot markazi» (YaTIAM) tashkil etilgan va soliq 
ma`lumotlarini qayta ishlash uchun zarur bo`lgan maxsus dasturiy mahsullarni 
yaratish ishlarini tizimli ravishda tashkil etish imkoni yaratilgan. 
Vazirlar Mahkamasining 1997-yil 11-martdagi «O`zbekiston Respublikasida 
soliq to`lovchilarga identifikasion raqamlari berish va qo`llash tizimi to`g`risida»gi 
130-sonli hamda 1999-yil 7-yanvardagi «Soliq to`lovchilarning identifikatsiya 
raqamlarini qo`llash sohasini kengaytirish to`g`risida»gi 7-sonli qarorlari qabul 
qilingandan so`ng, bank to`lov hujjatlarida majburiy rekvizit sifatida STIRning aks 
ettirilishi yo`lga qo`yilib, soliq qonunchiligiga rioya etilishi ustidan nazorat 
mexanizmini takomillashtirish imkoni yaratildi. STIRlar bugungi kunda ham muhim 
ahamiyat kasb etib, barcha soliqqa oid axborotlarni yagona bazaga birlashtirishda 
asosiy me`zon bo`lib xizmat qilmoqda. 
O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1997-yil 31-dekabrdagi 
«Davlat soliq qo`mitasining global axborot tarmog`ini tashkil etish to`g`risida»gi 
580-sonli qaroriga binoan barcha hududiy soliq idoralarida yo`ldosh aloqasi tizimi 
o`rnatilib, korporativ axborot-tarmog`i tashkil etilgan. 
Davlat soliq qo`mitasining korporativ axborot tarmog`i ishga tushirilgandan 
buyon o`tgan yillar mobaynida uzatilayotgan axborot hajmi yil sayin o`sib 
borayotganligi sababli, Davlat soliq xizmati organlarida mahalliy va korporativ 
kompyuter tarmoqlarini yanada takomillashtirish maqsadida, 2009-yildan boshlab 
korporativ aloqa kanali tarmog`ini modernizasiya qilish va yer usti kanallariga 
58
Soliq akademiyasi, Informatsion texnologiyalar kafedrasi ―Soliq tizimida dasturiy mahsullar» fanidan ma`ruza matni, 
2013yil. 

---

308 
o`tkazilish ishlari olib borilgan. Qoraqalpog`iston Respublikasi, Toshkent shahri va 
barcha viloyatlar Davlat soliq boshqarmalari va ulardagi 194 ta tuman (shahar) 
Davlat soliq inspeksiyalarida optik tolali aloqa jihozlari o`rnatilib, ishga tushirilgan
59
.
Korporativ aloqa tarmog`ini yer usti kanallariga o`tkazilishi orqali IP-telefon 
aloqasi ham joriy etilgan. Bunda, hududiy soliq idoralarida shaharlararo so`zlashuv 
uchun qo`shimcha haq talab etilmaydi. 
1993-2000-yillarda soliq to`lovchilarni hisobga olish, ularning budjet va 
budjetdan tashqari maqsadli jamg`armalar bilan o`zaro munosabatlari hisobini 
yuritish ishlari qog`oz shaklida, ya‟ni maxsus daftarlar, kitoblar va jurnallarda
amalga oshirilgan bo`lsa, dasturiy mahsullar joriy etilishi bilan ushbu jarayonlar 
bosqichma-bosqich avtomatlashtirilishi qog`oz shaklidagi hujjat aylanishidan deyarli 
voz kechishga imkon berdi. Davlat soliq xizmati organlarida soliq ma`murchiligini 
avtomatlashtirish, idoralararo elektron ma`lumot ayirboshlash ulushini kengaytirish 
maqsadida, davlat soliq xizmati organlariga ma`lumotlar taqdim etuvchi idoralar 
bilan ma`lumotlarni elektron ayirb oshlash kanallari tashkil etilgan. 
Davlat soliq qo`mitasining «Soliq to`lovchi-yuridik va jismoniy shaxslarning 
yagona reyestri», «Soliq to`lovchilarning shaxsiy kartochkalari reyestri», «Moliya va 
soliq hisoboti reyestri» va «Soliq deklarasiyalari reyestri» rasman ro`yxatga olinib, 
«Davlat axborot resurslari» maqomiga ega bo`lgan va R00025, R00227, R00228, 
R00229-sonli guvohnomalar berilgan. 
Soliq va boshqa majburiy to`lovlar tushumini hisobga olish hamda nazorat 
qilish darajasini oshirishga, soliq tushumlarining qo`shimcha manbalarini aniqlash va 
soliq to`lashdan bo`yin tovlashning oldini olishga, shuningdek soliq to`lovchilar 
uchun ko`rsatilayotgan interaktiv xizmatlar turini kengaytirish hamda sifatini 
oshirishga yo`naltirilgan davlat soliq xizmati idoralari axborot-kommunikatsiya 
tizimini yanada rivojlantirish va faoliyat samaradorligini oshirish maqsadida 
O`zbekiston Respublikasi Prezidentining 2012-yil 30-oktabrdagi ―O`zbekiston 
Respublikasi davlat soliq xizmati idoralari axborot-kommunikatsiya tizimi faoliyati 
samaradorligini yanada oshirish chora-tadbirlari to`g`risida‖gi PQ-1843-sonli qarori 
qabul qilindi. Qarorga 
asosan O`zbekiston Respublikasi 
Davlat soliq o`mitasi 
Axborot-tahlil bosh boshqarmasining asosiy vazifalari va faoliyat yo`nalishlari, 
soliq idoralarining yagona integratsiyalashtirilgan axborot resurs bazasini 
shakllantirish bosqichlari belgilab berildi. Mazkur qaror bilan O`zbekiston 
Respublikasi Davlat soliq qo`mitasi markaziy apparatining yangilangan tuzilmasi; 
davlat soliq xizmati idoralariga soliq to`lovchilarning majburiyatlari paydo bo`lishi 
(tugatilishi) to`g`risida ma‘lumot taqdim etadigan idora va tashkilotlarning ro`yxati 
tasdiqlandi. Mazkur qarorning ilovasida ko`rsatilgan idora va tashkilot rahbarlari 
zimmasiga soliq majburiyatlari bilan bog`liq bo`lgan ma`lumot va boshqa axborotlar 
to`laqonli hisobga olinishini ta`minlash yuzasidan shaxsiy javobgarlik yuklatildi. 
Yuqoridagilar asosida davlat soliq xizmati organlarida axborot texnologiyalari joriy 
59
Soliq akademiyasi, Informatsion texnologiyalar kafedrasi ―Soliq tizimida dasturiy mahsullar» fanidan ma`ruza matni, 
2013-yil. 

---

309 
qilinib, axborot tizimlariga asos solindi va ular muntazam ravishda takomillashtirilib 
borilmoqda.