16-ma’ruza. Geoekologik kartalashtirish

Ekologik monitoring natijalari asosida kartalashtirish.
Ekologik monitoring 
natijasida jonli va jonsiz tabiat bo„yicha har yili ko„plab kuzatish va nazorat 
ma‟lumotlarini yig„iladi. Ayniqsa, havo va suv havzalarining ifloslanishi, tuproq 
degradatsiyasi, sug„oriladigan yerlarning sho„rlanishi, eroziya va boshqa 
jarayonlarning harakati bo„yicha ko„plab ma‟lumotlar yig„iladi. Ular asosida ma‟lum 
yo„nalishlar bo„yicha ekologik kartalar tuzishda fond materiallaridan foydalanish 
ishning samaradorligini bir necha barobar oshiradi. Karta ko„plab turli ko„rsatkich, 
miqdor ma‟lumotlarini o„zida mujassamlashtirgani tufayli, ulardan amaliy 
foydalanishni osonlashtiradi, samaradorligini oshiradi. Bunday kartalar ma‟lum 
hududlar uchun muntazam tuzib borilishi natijasida ularning ko„p yillik dinamik 
o„zgarishidagi qonuniyatlarni aniqlashga imkon beradi. 

---

Geografik qobiqning turli ko„lamdagi geotizimlardan tuzilganligini hisobga 
olib, kartalashtirish ham tizimli yondashuv asosida amalga oshirilishi maqsadga 
muvofiq. Bunda bir turkumdagi mavzuli kartalar asosida geotizimlarning ifodalanishi 
eng qulay va samarali usul bo„lib xizmat qiladi. Geoekologik kartalarning asosini 
yirik masshtabli landshaft kartalari tashkil qiladi. Chunki u har bir hudud bo„yicha 
ma‟lum axborot beradi, landshaft konturlari asosiy tabiiy chegaralar hisoblanadi. Ular 
asosida boshqa ko„rsatkichlarning ham bir-birlaridan farqi aniqlanadi. 
Geoekologik kartalashtirishning ob‟ektlari bo„lib quyidagilar hisoblanadi:
1. Tabiiy va antropogen landshaftlar. Tadqiqotlar tuproq va tuproq hosil 
qiluvchi jinslar, doimiy va vaqtincha oqar suvlarning yotqiziqlari, turli xil og„ir 
metallarning tarqalish areallari, yer osti va yer usti suv havzalari, grunt suvli 
qatlamlar, texnogen chiqindilar (ag„darmalar, terrikonlar). 
2. Endogen va ekzogen jarayonlar. 
3. Yirik texnogen tog„-ruda va sanoat ob‟ektlari, Shu jumladan markazlashgan 
suv yig„ish inshootlari, meliorativ tizimlar, tog„-kon sanoatining yuqori darajadagi 
toksik chiqindilarni ko„mib tashlangan hududlar va h.k.