16 ma’ruza Ekologik muhit buzulishining asosiy sabablari О‘quv reja

2. Oziq-ovqat va demografik muammolar 
Yigirmanchi asr sezilarli demografik о‘zgarishlarga guvoh bо‘ldi. Aholisi 4 
milliard qariyb 9 milliard kishiga kо‘paydi. О‘tgan uch asrda aholi soni atigi 3 baravar, 
о‘tmishda esa deyarli 4 barobar oshdi. Qolaversa, ayni paytda rivojlangan mamlakatlarda 
tug‘ilish kamayishi va bu mamlakatlar demografik tarkibida yoshlar soni о‘zgarishi 
kuzatilmoqda. 

---

Lekin, aholi soni kо‘payishi bilan odamlar turmush darajasini oshirish, tabiat va 
atrof-muhitni toza saqlash uchun aholi о‘sishini iqtisodiy va madaniy tiklanish bilan 
uyg‘unlashtirish zarur. Biroq, soni tobora ortib borayotgani jamiyat va tabiat uchun jiddiy 
muammolarni keltirib chiqarmoqda. 
Inson mavjudligi atrof-muhitga bog‘liqligi oziq-ovqat taqchilligi sharoitida eng 
keskin seziladi. 9 milliarddan ortiq odamni tashkil etuvchi Yer aholisi har hafta taxminan 
1 million kishiga kо‘paymoqda. Bundan tashqari, dunyoda yarim milliardga yaqin och 
odam bor va har yili о‘n millionlab odamlar ochlikdan vafot etadi. 
Oziq-ovqat muammosiga yechim izlash kо‘p yо‘nalishlarda olib borilmoqda. Biroq, 
eng muhimi, qishloq xо‘jaligi ishlab chiqarishini intensivlashtirish: mexanizatsiyalash, 
melioratsiya, mineral о‘g‘itlar, о‘simliklarni himoya qiluvchi kimyoviy vositalar, 
о‘simliklar о‘sishini tartibga soluvchi vositalar, ozuqa qо‘shimchalaridan foydalanish 
masalarini xal etish zarur. 
Biroq yuqoridagi usullar barchasi atrof-muhitga texnogen yuk ortishiga, 
biosferadagi moddalar tabiiy aylanishi о‘zgarishiga, qishloq xо‘jaligi о‘simliklari va 
hayvonlar genetik tuzilishi о‘zgarishiga, ularning kasallanish darajasig oshishiga olib 
keladi.
3. CHо‘llanish va uning ekologik oqibatlari 
Yerning holati harorat, namlik, fizik tuzilishi va kimyoviy tarkibi bilan tavsiflanadi. 
Inson faoliyati va tirik obyektlar ishlashi yerning holatini sezilarli darajada о‘zgartirishi 
mumkin. Yerga ta’sir etuvchi, tuproqni kamaytiruvchi va pirovardida chо‘llanishga olib 
keladigan asosiy omillar quyidagilardir: 
-qishloq xо‘jaligi faoliyatidan qaytarib bо‘lmaydigan yoki vaqtincha chekinish; 
-mexanik ta’sir;-kimyoviy qо‘shimchalar;- drenaj;- sug‘orish;- о‘rmonlarni kesish;- 
yerlarning meliorativ holatini yaxshilash;-melioratsiY. 
Shu munosabat bilan xalq xо‘jaligida ekinlarni intensivlashtirishga qaratilgan yangi 
texnologiyalarni qо‘llashda ham tuproq mikroorganizmlarini saqlab qolish uchun zarur 
bо‘lgan shart-sharoitlarni hisobga olish kerak. Umumiy hodisa tuproq eroziyasi bо‘lib, u 
tabiiy bо‘lishi mumkin va xо‘jalik faoliyati natijasida yuzaga keladi. Hozirgi vaqtda 
О‘zbekistonda yerdan foydalanish samarali huquqiy mexanizmi yо‘qligi sababli, tuproq 
eroziyasining oldini olishga hech narsa yordam bermaydi. 
Tuproq unumdorligi chegarasiga ega. Qishloq xо‘jaligi ishlab chiqarishi 
intensivlashuvi pirovardida tuproqning kamayib ketishiga va unumdorligini yо‘qotishiga 
ham olib keladi. 
4