16 ma’ruza Ekologik muhit buzulishining asosiy sabablari О‘quv reja

 
Biologik xilma-xillik kamayishi va uning ekologik oqibatlari 
Organizmlar populyatsiyalariga salbiy antropogen ta’sirlar pirovard natijada 
ularning soni о‘zgarishiga, demak, turlar soni о‘zgarishiga va yо‘q bо‘lib ketishiga olib 
keladi. Inson faoliyati yer yuzasining tuzilishini о‘zgartiradi, tabiiy biogeotsenozlar 
egallagan hududni qishloq xо‘jaligi yerlari, aholi punktlari, kommunikatsiyalar, suv 
omborlari qurilishi uchun texnosferaga. Bugungi kunga qadar 20% yaqin yer shu tarzda 
transformatsiya qilingan. 
1600-yildan boshlab qushlar 160 dan ortiq turlari va kenja turlari, sutemizuvchilar 
kamida 100 turi odamlar tomonidan yо‘q qilingan. Hozirgi vaqtda umurtqali hayvonlar 
600 ga yaqin turi butunlay yо‘q bо‘lib ketish arafasida. Bularga kitlar, avstraliyalik 
marsupiallar (kengurular), timsohlar, begemotlar, karkidonlar va bir qancha yirik 
yirtqichlar kiradi.
Salbiy ta’sirlarga baliq, sutemizuvchilar, umurtqasizlar, suv о‘tlari uchun tartibga 
solinmagan baliq ovlash, sanoat, transport va qishloq xо‘jaligi chiqindilari oqizilishi 
natijasida suv, havo, tuproq kimyoviy tarkibi о‘zgarishi kiradi. Odamlar yirtqichlarda 
harakatlari davom etishi bilan kо‘plab turlar yer yuzidan yо‘q bо‘lib ketishi mumkin. 
О‘simlik va hayvonot dunyosi kamayishi globaldir muammolardan bir bо‘lib qolmoqda. 
 
Radioaktiv chiqindilar muammosi 
Inson faoliyati natijasida bir necha yuz turdagi chiqindilar hosil bо‘ladi va bir nechta 
"klassik turlari" qо‘llaniladi: metall, plastmassa, qog‘oz, shisha va boshqalar. Chiqindilar 
muammosida radioaktiv chiqindilar muhim о‘rin tutadi. 
Dastlab, radioaktiv izotoplar atrof-muhitga tarqalishi, boshqa sanoat tarmoqlarida 
bо‘lgani kabi, yetarli chora deb hisoblangan. Rossiyaning "Mayak" korxonasida ish 
boshlagan dastlabki yillarda barcha radioaktiv chiqindilar yaqin atrofdagi suv havzalariga 
tashlandi. Natijada Techa suv omborlari kaskadi va Techa daryosi о‘zi ifloslangan. 
Keyinchalik ma’lum bо‘ldiki, tabiiy va biologik jarayonlar natijasida radioaktiv 
izotoplar biosferaning ma’lum quyi tizimlarida (asosan hayvonlarda, ularning a’zolari va 
tо‘qimalarida) tо‘plangan bо‘lib, bu esa aholi ta’sir qilish xavfini oshiradi (atrof-muhit 
ta’siridan kelib chiqqan holda). radioaktiv elementlar katta konsentratsiyasi harakati va 

---

ularning oziq-ovqat bilan inson tanasiga kirishi mumkin). Shuning uchun radioaktiv 
chiqindilarga munosabat о‘zgardi. 
Bugungi kunga qadar radioaktiv chiqindilarni hozirgi va kelajakda inson salomatligi 
va atrof-muhitni muhofaza qiladigan, kelajak avlodlar zimmasiga ortiqcha yuk 
yuklamaydigan tarzda boshqarishga qaratilgan bir qator tamoyillar vujudga kelgan.