16 м a V z u agrar munosabatlar: ijara haqi va renta

Agrar munosabatlar: ijara haqi va renta 
 
.
294 

Fermerlikdan tashqari foydalar. Ko’pgina xo’jalik egalari foydalarining 
aksariyat qismini fermerlikdan tashqari sherikchilik yoki qishloq xo’jaligi 
investitsiyalaridan olishadi. Bu ko’proq barqaror bo’lgan elementlar beqaror 
fermerlik foydasini yumshatadi. Fermerlik xavfli tadbirkorliklardan biri bo’lib 
qolsada, yer egalari narx va foyda beqarorligidagi xavflarga qarshi yangi yo’llar 
topishgan.
2005 yilga kelib har bir fermer 105 odamni ta’minlashga yetadigan maxsulot 
ishlab chiqara boshladi. Shubxasiz, qishloq xo’jaligidagi har bir mehnat birligi 
uchun ferma ishlab chiqarish miqdori xyratlanarli o’sdi. Oxirgi 55 yil ichida 
qishloq xo’jaligidagi jismoniy unumdorlik ikki baravar tez fermadan tashqari 
foydalar bilan teng o’sdi. Qishloq xo’jaligidagi rivojlanishlarning aksariyati 
fermerlar tomonidan qilinmagan. Bu ko’proq hukumat homiyligidagi tadqiqot 
dasturlari, ta’lim va qishloq xo’jaligi qurilmalarini ishlab chiqaruvchilar 
tomonidan qilingan. Qishloq xo’jaligi kollejlari, tadqiqot stansiyalari, qishloq 
xo’jaligi tuman maslaxat xizmatlari, AQSh qishloq xo’jaligi boshqarmasi 
tomonidan ishlab chiqilgan ta’lim broshuralari, qishloq xo’jaligi mashinalari, 
pestitsid va o’g’it ihlab chiqaruvchilarining tadqiqot bo’limlari AQSh qishloq 
xo’jaligining texnologik rivojlanishiga asosiy manba bo’ldi. Oxirgi vaqtlarda 
texnologik rivojlanish rivojlangan axborot texnologiyalarining fermerlikga kirib 
kelishi bilan tezlashtirilyapdi. Kompyuter va internet fermerlarga yer sharoiti 
ma’lumoti, kutilayotgan unumdorlik, qishloq xo’jaligi maxsulotlari narxlari, xarid 
qilish yoki ijaraga olish uchun yerlar, va boshqalarni qisqa vaqtda bilish imkonini 
beradi. Undan tashqari fermerlarga amalga oshirilayotgan jarayonlarni kuzatish 
va boshqarish uchun murakkab tadbirkorlik dasturlari bilan ham ta’minlaydi.
Talabning ortda qolishi. Qishloq xo’jaligi maxsulotlariga talabning o’sishi 
maxsulotlar taklifining texnologik yaratilgan o’sishi bilan teng keta olmadi. Sabab 
qishloq xo’jaligi talabining ikki asosiy aniqlovchisida: foyda va aholi.
Rivojlanayotgan davlatlarda iste’molchilar o’zlarini saqlab qolish uchun kam 
miqdorli daromadlarini qishloq xo’jaligi maxsulotlari oziq ovqat va kiyimlarga 
sarflashadi. Lekin daromad oshgan sari ochlik muammosi yo’q bo’ladi, va 
iste’molchilar doimiy pasayuvchi stavkalarda oziq ovqatga nisbatan chiqimlarini 
oshirishadi. Oshqozonlari to’lganidan keyin iste’molchilar etiborlarini hayot 
qulayliklari qishloq xo’jalikga oid bo’lmagan ishlab chiqarish va xizmatlarga 
qaratishadi. AQShdagi iqtisodiy o’sish jon boshi daromadini oddiy kun ko’rish 
darajasidan yuqoriga ko’tardi. AQSh iste’molchilari daromadlaridagi o’sish 
natijasida hozirda iste’molchilar qishloq xo’jaligi chiqimlaridagi proportsion 
o’sishlardan kamroq ishlab chiqarishyapdi.
AQShda qishloq xo’jaligi maxsulotlariga talab daromad noelastik; u foydadagi 
o’sishlarga unchalik ta’sirchan emas. Hisob kitoblarning ko’rsatishicha soliqlar 
to’langanidan keyin jon boshi daromadidagi 10% o’sish qishloq xo’jaligi 

---