15–mavzu: Morfologik uslubiyat. Otlardagi subyektiv baho shakllari va egalik, kelishik affikslarining uslubiy vazifalari reja

Kelishik qo‘shimchalarining uslubiy xususiyatlari
Kelishik qo‘shimchalari o‘zaro almashib qo‘llanishi mumkin:
1) -ni va -dan qo‘shimchalari almashib qo‘llanishi mumkin: Qani, oshdan(ni) oling, mehmon.
2) -ni va -ga qo‘shimchalari almashib qo‘llanishi mumkin: Gapingizga (gapingizni) tushunmadim.
3) -ni va -da qo‘shimchalari almashib qo‘llanishi mumkin: Dalani (da) aylandim.
4) -ning va -dan qo‘shimchalari almashib qo‘llanishi mumkin: kelganlarning biri - kelganlardan biri.
5) kelishik qo‘shimchalari va ko‘makchilar almashib qo‘llanadi:
a) -ga qo‘shimchasi o‘rnida uchun ko‘makchisi qo‘llanadi: Ukamga oldim - Ukam uchun oldim.
b) -da qo‘shimchasi o‘rnida bilan ko‘makchisi qo‘llanadi: Xatni qalamda yozdi - Xatni qalam bilan yozdi.
v) -dan qo‘shimchasi o‘rnida orqali ko‘makchisi qo‘llanadi: Xabarni radiodan eshitdik - Xabarni radio orqali eshitdik.
g) -ni qo‘shimchasi o‘rnida haqida ko‘makchisi qo‘llanadi: Akasi kelganini gapirdi - Akasi kelgani haqida gapirdi.
Qaratqich kelishigi she'riyatda -n, -im shakllarda uchraydi. Belgisiz holatlarda ham keladi.
O‘zbekiston vatanim manim (A.Oripov)
O‘ksimasin qiz qalbi, Yigit rayi o‘lmasin,
Kimda kimning ko‘ngli bor, Qo‘yavering, o‘ynasin... (M.Yusuf)


Bolalar ruhiga hayot degan dars, Manmanlik urug‘in joylasa
Oshiqlar ko‘chada ma'shuqasin emas, Kimningdir qadamin poylasa.
Tushum kelishigi poetik asarlarda -n shaklida uchraydi.
Uyimning chirog‘in yoqmay bolam, sen
Qayerda, qayerda yurarsan sanqib. (M.Yusuf)
She'riyatda vazn talabi bilan bu kelishik belgili va belgisiz ishlatilishi mumkin.
Sha'ningga she'r bitdim. U seni topsin
Poyingga tiz cho‘kib, qo‘lingni o‘psin. (M.Yusuf)
Tushum va chiqish kelishik shakllarining vazifadosh qo‘llanishi butun va bo‘lak munosabatiga asoslanadi. Nonni yeng (hammasini), nondan yeng (bir qismini). Tancha ustida yotgan papirosdan olib lampadan tutatdi. (Oybek) Ba'zan tushum kelishik shakli o‘rnida chiqish kelishik shaklining noo‘rin ishlatilganini ko‘ramiz: Tilni yoray deydi-ya, tilni,- deb mulla uzumdan paqqos tushirdi. (S.Ravshanov)