15-тема. Халықты социаллық ҚОРҒАЎ системасы

6.1-сүўрет. Мийнет базарында жумысшы күши ағымларын тәртипке салыўдың тийкарғы бағдарлары

Мийнет базарында жумысшы күши жалланба мийнет сыпатында көрсетиледи. Жалланып ислейтуғынлар жумыс пенен бәнтлердиң, соннан менеджерлер ҳәм администраторлардың да көпшилигин қурайды. Хызмети мүлк формаларының ҳәр қыйлылығы менен белгиленетуғын жумыс пенен бәнтлердиң басқа топарлары мүлкдар исбилерменлерден, өз жумысы менен бәнт жумысшылерден, жәрдем бериўши шаңарақ ағзаларынан ибарат. Мийнет базарысыз теңсалмақлы экономиканы қурып болмайды, себеби экономиканы басқарыў, дәслеп, адамлардың мийнет ҳәрекетин басқарыўды нәзерде тутады. Соның ушын көплеген сырт еллик экономистлер мийнет экономикасы ҳәм мийнет социологиясы мәселелерин жумыс ҳақы ҳәм жумыс пенен бәнтлик мүмкиншиликлериниң өз-ара байланыслылығы, тәлим ҳәм жумысшыларды таярлаўға капитал қаржылар жумсаўды хошаметлеў ҳәм усы жумсаўдың нәтийжелилиги, мийнеттиң социаллық мәселелерин мийнет базары көз-қарасынан алып қарайды.

Егер базар экономикасы элементлерин түрли базарлар топарынан ибарат болған имарат деп көз алдымызға келтирсек, оның төбесинен суў өтип, тамлары тесилген болса да имараттан белгили мүддет пайдаланыў мүмкин. Бирақ, имарат фундаментсиз болса, ол әлбетте қулайды. Мийнет базары кең мәнисте түсинилетуғын болса, мийнет муғдары ҳәм сапасы муўапық сыйлықланатуғын, оны нормал қайта тиклеў ҳәмде оннан нәтийжели пайдаланыўды тәмийинлейтуғын социаллық қатнасықлар, соннан юридикалық норма ҳәм процедуралар системасы. Тар мәнисте мийнет базарын жумыс бериўшилер – өндирис қураллары ийелери менен жалланба жумысшылер - жумыс күши ийелери ортасындағы – бириншилердиң мийнетке талабын ҳәм екиншилердиң жасаў қураллары дереги сыпатында жумысқа жалланыў бойынша мүтәжликлерин қанаатландырыў барысында қәлиплесетуғын қатнасықлар тәризинде сәўлелендириў мүмкин.
Жумысшы күшиниң товар болыўын, демек, мийнет базарын да қәлиплестириўдиң екинши әҳмийетли тийкары жумысшы күшиниң ийеси еркин товар ислеп шығарыўшы болыў мүмкиншилигинен айырыўы керек. Егер адам базарда өзи ғәрезсиз ислеп шығарған ҳәм онда өзиниң мийнети материалласқан товарларды сата алмаса, демек, ол жасаў ушын қаржы табыў мақсетинде өз жумысшы күшин сатыўы керек болады.
Мийнет базарының өзине сәйкес өзгешеликлери соннан ибарат, бул базарда товар буйымлы формада болмайды. Мийнеттиң товарлар ҳәм өндирис ресурсларының жыйындысынан принципиал айырмашылығы сонда, ол инсан өмирлик ҳәретиниң ең әҳмийетли тараўы, инсан шахсының өзин сәўлелендириў формасы есапланады.
Мийнет базары структуралық бөлимлери ортасында «мийнет базары конъюнктурасы» түсиниги қолланылады. Мийнет базары конъюнктурасының төмендеги үш түри болыўы мүмкин (6.2-сүўрет):
1. Жумысшылердиң дефицитлиги, бунда базар мийнет усынысының кемлигин бастан кеширеди.
2. Жумыссызлық, бунда мийнет базарында усыныс артығы менен болады.
3. Теңсалмақлылық, бунда мийнетке талап мийнет усынысына сәйкес келеди.