15-mavzu: Reportaj tayyorlash, intervyu olish qoidalari

15-mavzu: Reportaj tayyorlash, intervyu olish qoidalari
Rejasi:
1. Reportaj haqida
2. Reportaj matnini tayyorlash
3. Intervyu olish qoidalari

1943 - yilda eng birinshi reportaj ishlanadi. Jahonda ko‘p voqealar bo‘lib o‘tadi va jurnalistlarning asosiy vazifasi shu voqealarning to‘liq tasvirini keng o‘quvchi omma­siga havola etishdan iboratdir. Aynan shu ma’lumotlar yordamida inson atrofidagi dunyoni taniydi, kerakli bilimni oladi va nimanidir o‘zgartirish imkoniyatiga ega bo‘ladi.

Har qanday ma’lumot ma’lum bir shaklda taqdim etilishi lozim. Dastlabki axborot shaklidagi janr – bu maqola yoki yozma manba hisoblanadi. Bu ma’lum bir voqea yoki hodisa haqidagi qisqa xabar. Keng­roq tafsilotlar maqolalarda yoritiladi. Bunday maqolalarda jurnalist tomonidan dalillar bilan keltirib o‘tilishi hamda biror-bir axborot yoki ma’lumotni tahlil qilish istagi aks etishi lozim. Tahliliy maqola muallifining vazifasi – o‘quvchilarga nafaqat ma’lum bir voqea haqida xabar berish balki, “jonli misol” yordamida butun bir voqeani tahlil qilish vazifasi yuklanadi. Axborot janrlariga yana reportaj (matbuot, radio, televidenie orqali beriladigan mahalliy axborot yoki mahalliy muxbir xabarlari) va hisobot ham kiradi.
Reportaj (ing. report — yetkazmoq, xabar qilmoq) — jurnalistikaning informatsion janr turi. Bu janrda jurnalist (reportyor) bevosita oʻzi ishtirok etgan, shohidi boʻlgan, koʻrgan voqeahodisalar haqida zudlik bilan yorqin, atroflicha xabar beradi. Bunda, odatda, muallif voqealarni oʻz tilidan bayon etadi. reportajda barcha informatsion janrlar (lavha, hisobot, suhbat va sh.k.) unsurlari qoʻshilib ketadi. Unda badiiy obrazlar, tarixiy dalillardan keng foydalaniladi.

Ommaviy axborot aloqa vositalari turiga (matbuot, radioeshittirish, telekoʻrsatuv) qarab materiallarni reporataj orqali yoritishning ayrim oʻziga xos xususiyatlari boreportaj Matbuotda (asosan, gazetalarda) reportaj vokeaband va mavzuli (turli vaqtda boʻlgan voqealar bir mavzuga birlashtirilib bayon etiladi) boʻlishi mumkin. Bunday reportajlar, odatda, voqealar boʻlib oʻtgan joylardan olingan fotosuratlar bilan bezatiladi. Matbuotda fotoreportajlar ham keng tarqalgan. Radio orkali beriladigan reportajda voqealar obrazli, jonli soʻzlar bilan tavsiflanib, hamma vaqt xronologik izchillik saqlanadi. Telekoʻrsatuvlardagi reportajda ekranda namoyish etilayotgan voqealar sharhlab beriladi.

Bir qarashda, axborot tushunchasini aniqlab olish qiyin emas: bu bugungi kunda jamiyatda sodir bo‘layotgan voqealar haqidagi xabardir. Muxbir — sodir bo‘layotgan ushbu voqealarning oddiy kuzatuvchisi yoki hikoya qilib beruvchisidir, deb o‘ylash noto‘g‘ri, albatta. Muxbir tom ma’noda o‘sha, yetkazib berilayotgan xabarning ijodkori, yaratuvchisidir.
“Yangiliklar industriyasi” jamiyatning siyosiy, iqtisodiy hayotida ham, madaniy va ijtimoiy jarayonlarida ham doimo asosiy o‘rinni egallab kelgan.
Masalan, Ikkinchi jahon urushi yillarida jurnalistik yangiliklar asosan dushman qo‘shinini chalg‘itish maqsadida ishlatilgan. Mustabidlik davrida siyosiy doi­ralarning birgina ishorasi bilan matbuot o‘quvchilar ommasiga juda katta g‘oyaviy ta’sir o‘tkazgan va buning uchun doimo “muhim” bo‘lgan yangiliklar ishlatilgan.
Jahonda ko‘p voqealar bo‘lib o‘tadi va jurnalistlarning asosiy vazifasi shu voqealarning to‘liq tasvirini keng o‘quvchi omma­siga havola etishdan iboratdir. Aynan shu ma’lumotlar yordamida inson atrofidagi dunyoni taniydi, kerakli bilimni oladi va nimanidir o‘zgartirish imkoniyatiga ega bo‘ladi.
Har qanday ma’lumot ma’lum bir shaklda taqdim etilishi lozim. Dastlabki axborot shaklidagi janr – bu maqola yoki yozma manba hisoblanadi. Bu ma’lum bir voqea yoki hodisa haqidagi qisqa xabar. Keng­roq tafsilotlar maqolalarda yoritiladi. Bunday maqolalarda jurnalist tomonidan dalillar bilan keltirib o‘tilishi hamda biror-bir axborot yoki ma’lumotni tahlil qilish istagi aks etishi lozim. Tahliliy maqola muallifining vazifasi – o‘quvchilarga nafaqat ma’lum bir voqea haqida xabar berish balki, “jonli misol” yordamida butun bir voqeani tahlil qilish vazifasi yuklanadi. Axborot janrlariga yana reportaj (matbuot, radio, televidenie orqali beriladigan mahalliy axborot yoki mahalliy muxbir xabarlari) va hisobot ham kiradi.
Reportaj tayyorlashdan maqsad – voqeani jonli tasvirlash. Uni tayyorlash uchun jurnalist voqea sodir bo‘layotgan joyda ishtirok etishi shart.
Hisobot – bo‘lib o‘tgan voqeani aniq va to‘liq tasvirlash, ya’ni dalillarning quruq bayoni. Hisobot konferentsiya, yig‘ilish va turli xil majlislardan yozilishi mumkin. Lekin biz kengroq tarqalgan axborot janri – maqolaga qaytamiz.
Zamonaviy vaqtli nashrlar sahifalarida maqolalarning har xil turini uchratish mumkin. Keng tarqalgan turlaridan – bu voqeiy maqola, e’lon (anons) va mini taqrizlar. Voqeiy maqola sodir bo‘lgan biron bir voqeaga bag‘ishlanadi. Anons maqola esa bo‘lib o‘tishi lozim bo‘lgan siyosiy, madaniy va ijtimoiy ahamiyatga ega bo‘lgan voqealar haqidagi xabarlardan iborat. Masalan, yaqinda bo‘lib o‘tadigan kontsert, ko‘rgazma yoki yarmarkalarning aniq sanasi, vaqti, qachon va qaerda bo‘lishi haqidagi qisqacha ma’lumotdir. Anons maqola muallifining vazifasi – bu faqat reklama qilish emas, balki o‘quvchilar omma­sini o‘z mamlakat yoki shaharlarida yaqin vaqt oralig‘ida bo‘lib o‘tadigan voqealar haqida ma’lumot berish hamdir. Shuning uchun anons maqola jurnalistni bo‘lib o‘tadigan tadbirga bo‘lgan munosabatini bildirgan holda salbiy xarakterga ega bo‘lishi ham mumkin. Kichik taqriz – bu madaniy sohadagi ma’lum bir voqea­ning (spektakl, ko‘rgazma, shou) qisqacha bahosi. Uning taqrizdan far­qi shundan iboratki, muallif bo‘lib o‘tgan voqeaning badiiy ahamiyatini tahlil qilishni maqsad qilmaydi. U o‘quvchilarga voqeaga nisbatan fikrini, munosabatini bildiradi, xolos.
Zamonaviy gazeta va jurnal sahifalarida, ayniqsa oila davrasiga mo‘ljallangan nashr­larda maslahat – maqola deb atash mumkin bo‘lgan xabarlarni ham uchratish mumkin. Bunday maslahatlar sog‘­liq, uy xo‘jaligini yuritish va o‘z-o‘zini tahlil qilishga bag‘ishlanadi.
Ko‘rinib turganingizdek, har bir janr asosida qandaydir xabarni ommaga yetkazish maqsadi yotadi. Shuning uchun ham kengaytirilgan maqolalarni jurnalistik lahjada korrespondentsiya ham, deb ataymiz.
Jurnalistlik kasbi yoza olish mahoratidan boshlanadi. Agar u risoladagidek yoza olmasa, demak, voqealarni tomoshabinga tushunarli tarzda yoritib bera olmaydi. Qachonki yozishni o’rganganda esa nima haqida yozishni bilish muhim.
Tasvir uchun matn yozishning ikki usuli mavjud. Birinchisi mutaхassislar talqinida «amerikacha usul» deb nomlanadi. Unga ko’ra, jurnalist avval matn yozadi, keyin esa unga mos tasvirni topadi. Ikkinchi usul ham borki, buni mutaхassislar professional usul deb bilishadi. Bu usulga ko’ra, dastlab kadrlar teriladi, montaj qilinadi va shundan keyingina matn yozishga kirishiladi. Natijada birinchi usulga nisbatan mukammal, professional matnga ega bo’lish imkoniyati ko’proq bo’ladi. Birinchi uslubda matnga moslab montaj qilingan videoga nisbatan ikkinchi uslubdagi tasvirlar tomoshabin e’tiborini ko’proq jalb qiladi. Sabab esa televideniyeda tasvirning birlamchiligiga borib taqaladi.
Intervyu olish qoidalari
Intervyu (ing . interview — uchrashuv) — publitsistika janri. Jurnalistning bir yoki bir necha shaxs bilan dolzarb masalalar yuzasidan suhbati. Ikki turga boʻlinadi: I.-xabar, asosan, axborot yetkazish maqsadida oʻtka-ziladi; I. tax,lilda — muhim voqea, hodisa va hujjatlar sharhdab beriladi.
1. Aniq va lo'nda savol bering. Har bir savol ma'lum bir muommoni hal qilish uchun yo'naltirilgan bo'lishi kerak;
2. Faqat bitta savol bering. Berilayorgan savol faqat bitta muammoni hal qilish qaratilishinishi zarur. Agar boshqa muommoni hal qilish ehtiyoj bo'lsa, uni alohida savol ko'rinishida berishingiz kerak;
3. Savolingiz dasturlash, elektronika va tizim administratorligiga oid bo'lishi kerak;
4. Savol o'zbek tilida va imloviy xatolarsiz berilishi lozim. Ushbu loyihani yaratishdan asosiy maqsad internet olamida o'zbekcha axborot texnologiyalariga oid ma'lumotlarni yaratish, ularni ko'paytirish va boshqalar bilan bo'lishishdan iborat. Shu sababli savollar faqat o'zbek tilida va imloviy xatolarsiz, boshqa tillar so'zlarini ishlarmasdan (atamalar bundan mustasno) berilishi zarur;
5. Savolda dasturlashdagi biron muommo haqida bo'lsa, savolda dasturni o'sha muommoli qismi ko'rsatib o'tilgan bo'lishi kerak. Dasturingizni bironta joyi noto'g'ri ishlasa yoki o'z yechimingizdan ko'ra optimal yechim topmoqchi bo'lsangiz berayotgan savolingizda o'z yechimingizni yoki kodingizni noto'g'ri ishlayotgan qismini ko'rsatishingiz lozim;
6. Reklama taqiqlanadi. Saytda har qanday ko'rinishdagi reklama taqiqlanadi;
7. Buzg'inchilik yo'nalishlardagi savollar taqiqlanadi;
8. Berilayotgan savol quyidagi tuzilishga mos kelishi kerak: -savol sarlavhasi:
bu qatorda savol haqida qischa ma'lumot keltirilgan bo'lishi kerak va u savol aynan nima haqida ekanligini aytib turishi kerak; -savol haqida to'liqroq ma'lumot: bu qatorda savol to'liq berilishi kerak, agar biron bir kod bo'lsa u ham aynan shu yerda ko'rsatib o'tilishi mumkin; -teglar:
teglar savoldagi asosiy kalit so'zlar bo'lib, ular savolga oid kutibxona, texnologiya yoki dasturlash tilidan iborat bo'lishi mumkin. Bir savol uchun eng ko'pi bilan 5 ta teg ko'rsatish mumkin. Agar teg bir nechta so'zdan iborat bo'lsa, u -(chiziqcha) bilan ajratilinib ko'rsatilinishi lozim. Masalan: dasturlash-tili. Agar teg atama bo'lmasa, u doim kichik harflar bilan yozilishi kerak. Teglarni nomlashda agar o'sha tegni o'zbekcha tarjima qilishni ilojisi bo'lsa(ma'nosi o'zgarmagan holda) o'zbekcha yozilishi zarur.