15-mavzu. Byudjet tizimi byudjetlari g‘azna ijrosining me’yoriy-huquqiy ta’minoti

Moliya vazirligi G’aznachiligining tarkibi va tashkiliy tuzilishi

G’aznachilik tuzilmasi O’zbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan tasdiqlanadi. G’aznachilikni lavozimiga ko’ra O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirining o’rinbosari hisoblanadigan boshliq boshqaradi.
G’aznachilik boshlig’i O’zbekiston Respublikasi Prezidenti bilan kelishgan holda, O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirining taqdimiga ko’ra Vazirlar Mahkamasi tomonidan lavozimga tayinlanadi va lavozimdan ozod qilinadi.
G’aznachilik boshlig’i o’rinbosarlari G’aznachilik boshlig’ining taqdimiga ko’ra O’zbekiston Respublikasi Moliya vaziri tomonidan lavozimga tayinlanadilar.
G’aznachilikning hududiy bo’linmalari boshliqlari O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi tomonidan belgilangan tartibda G’aznachilik boshlig’i taqdimiga ko’ra O’zbekiston Respublikasi Moliya vaziri tomonidan lavozimga tayinlanadi va lavozimdan ozod qilinadi.
G’aznachilikning hududiy bo’linmalari to’g’risidagi nizomlar O’zbekiston Respublikasi moliya vaziri tomonidan tasdiqlanadi.
G’aznachilik va uning hududiy bo’linmalari yagona markazlashtirilgan tizimni tashkil qiladi hamda quyi boshliqlarning yuqori boshliqlarga va O’zbekiston Respublikasi moliya vaziriga bo’ysunishi va hisobot berishi asosida faoliyat ko’rsatadi.
G’aznachilik o’ziga berilgan vakolatlarga muvofiq o’z hududiy bo’linmalari faoliyati ustidan tezkor boshqaruvni va nazoratni amalga oshiradi.
G’aznachilik O’zbekiston Respublikasi Moliya Vazirligi tarkibidagi davlat ijroiya organi hisoblanadi. G’aznachilikning Qoraqalpog’iston Respublikasi G’aznachilik Boshqarmasi, Toshkent shahar va viloyatlar Boshqarmasi, shahar va tumanlarda G’aznachilik bo’linmalari kabi hududiy organlari faoliyat qiladi (3-rasm).
G’aznachilikka O’zbekiston Respublikasi Moliya vaziri o’rinbosari, O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan tayinlangan Davlat G’aznachisi rahbarlik qiladi. O’zbekiston Respublikasi Moliya Vazirligining buyrug’iga muvofiq G’aznachilikning hududiy organlari tuziladi va tugatiladi. G’aznachilik organlarining xarajatlarini moliya­lash­tirish respublika byudjetidan amalga oshiriladi.
Bugungi kunga kelib G’aznachilik va uning hududiy bo’linmalari shtatlari shakllantirilgan bo’lib, markaziy G’aznachilikka 92 ta, G’aznachilik hududiy bo’linmalariga 2261 ta, jami G’aznachilik tizimiga 2353 ta shtat birligi ajratilgan. Lekin davlat byudjeti g’azna ijrosi bilan qamrab olinayotgan jarayonlarni hisobga oladigan bo’lsak, g’aznachilik orqali byudjet daromadlari va xarajatlari ijrosi, byudjetdan tashqari maqsadli jamg’armalarning daromad va xarajatlari ijrosi, byudjet tashkilotlarining byudjetdan tashqari mablag’lari tushumi va sarfi ijrosi amalga oshirilayotganligini, bu bilan bog’liq bo’lgan ish hajmining ortib borayotganligini hisobga olib, G’aznachilik amaliyot boshqarmalari bo’linmalari shtatlari sonini qayta ko’rib chiqish zarurligini e’tirof etish lozim.
G’aznachilikning tashkiliy tuzilmasi O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi G’aznachiligining Davlat byudjetining g’azna ijrosi bo’yicha amalga oshiriladigan faoliyatiga to’g’ridan-to’g’ri bog’liq. Jumladan, O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi G’aznachiligi Markaziy apparati tuzilmasiga shunday yirik boshqarmalardan biri “Amaliyot boshqarmasi”, “Metodologiya, moliyaviy resurslar va hisoblarni boshqarish boshqarmasi” va “Davlat byudjetining g’azna ijrosi tahlili va nazorati boshqarmasi” singari boshqarmalar kiradi. PQ-594-son Qaror bilan shuningdek, G’aznachilik hududiy bo’linmalarining tashkiliy tuzilishi ham tasdiqlangan.
Moliya vazirligi G’aznachiligi to’g’risidagi Nizomga muvofiq, G’aznachilikning hududiy bo’linmalari quyidagi ishlarni bajaradi:

• 
  byudjet tashkilotlari xodimlariga ish haqi va unga tenglashtirilgan boshqa to’lovlar, shuningdek qonun hujjatlariga muvofiq byudjet tashkilotlari tomonidan naqd pul mablag’lari bilan to’lanadigan boshqa to’lovlarni to’lash uchun g’aznachilikning bank hisob raqamlariga mablag’lar o’tkazadi;
  
• 
  yuridik va jismoniy shaxslarning bank hisobraqamlariga sudning qarori bo’yicha yagona g’aznachilik hisobraqamidan yoki g’aznachilikning boshqa hisobraqamlaridan mablag’lar o’tkazadi, shuningdek qonun hujjatlarida nazarda tutilgan tartibda davlat organlari yoki ushbu organlar mansabdor shaxslarining noqonuniy xatti-harakatlari yoki harakatsizligi natijasida fuqarolarga yoki yuridik shaxslarga etkazilgan zararni qoplash uchun mablag’lar o’tkazadi;
  
• 
  O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligiga har kunlik asosida g’aznachilik hisobraqamlarida mablag’larning harakati to’g’risidagi axborotni elektron shaklda taqdim etadi;
  

• 
  byudjetdan mablag’ oluvchilarga ular uchun g’aznachilikda yoki uning hududiy bo’linmalarida ochilgan shaxsiy hisobraqamlaridan ko’chirmalar, ularning xarajatlarini qoplashga byudjet mablag’lari o’tkazilganligini tasdiqlaydigan to’lov hujjatlari va boshqa hujjatlarni taqdim etadi;
  
• 
  manbalar bo’yicha tegishli byudjetlar daromadlari tushumi hisobini yuritadi;
  
• 
  moliya organlarining topshirig’i bo’yicha yuqori byudjetlarda nazarda tutilgan rejali dotatsiyalar, subventsiyalar, byudjet ssudalari summasini va boshqa to’lovlarni quyi byudjetlarning shaxsiy g’aznachilik hisobraqamlariga o’tkazadi;
  
• 
  byudjet tashkilotlari va buyurtmachilarning shartnomalari xarajatlar smetasida ko’rsatilgan summalar doirasida va maqsadlarga muvofiq tuzilishi ustidan qattiq nazorat qilish asosida shartnomalarni ro’yxatdan o’tkazadi;
  
• 
  byudjetdan mablag’ oluvchilar nomidan ro’yxatga olingan shartnomalarda yoki boshqa hujjatlarda nazarda tutilgan summalar doirasida tovarlarni etkazib beruvchilar (ishlarni bajaruvchilar, xizmatlar ko’rsatuvchilar)ning bevosita bank hisobraqamlariga to’lovlarni amalga oshiradi;
  
• 
  byudjet tashkilotlarini, jumladan, mudofaa va xavfsizlik tuzilmalarini moliyalashtirishga yo’naltiriladigan byudjet mablag’­lari­dan foydalanishni maqbullashtirish yuzasidan monitoring olib boradi, bunda ular tomonidan tuzilayotgan shartnomalarning sifati ta’minla­nishini, ularning maqsadga muvofiqligi va narx-navo echimini hamda qoidaga ko’ra, vositachilik xizmatlaridan voz kechishni nazarda tutadi;
  
• 
  schyot-fakturalar va tovarlar etkazib berilishi (ishlar bajarilishi, xizmatlar ko’rsatilishi) holatini tasdiqlaydigan boshqa hujjatlar asosida byudjet mablag’i oluvchilarning moliyaviy majburiyatlari hisobini yuritadi va boshqa ishlarni amalga oshiradi.
  

Bugungi kunda davlat byudjeti g’azna ijrosini tashkil etish borasidagi Prezident qarorlarining ijrosi doirasida Osiyo taraqqiyot banki va boshqa xalqaro moliya tashkilotlarining qarz mablag’larini jalb etgan holda davlat byudjetining barcha daromadlarini yagona g’azna hisobraqamiga jamlash va undan xarajatlar to’lovini amalga oshirish imkonini beruvchi davlat byudjeti g’azna ijrosining yagona integratsiya­lashgan axborot tizimini tashkil etish bo’yicha chora-tadbirlar kompleksi ishlab chiqildi.
O’zbekiston aloqa va axborotlashtirish agentligi O’zbekiston Respublikasi Markaziy banki bilan birgalikda belgilangan tartibda respublikaning barcha shahar va tumanlarini qamrab olgan holda O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi tizimining ma’lumotlar tarmog’ini tashkil etish uchun er usti raqamli aloqa kanallarini berish choralari ko’rilmoqda.