15-amaliy mashg’ulot Mavzu: vegetativ nerv tizimi. Vegetativ nerv tizimining simpatik qismi

 
Simpatik poya (1gipsi§ zutraynsiz) 
juft apzo bo’lib, 
umurtqa pog’onasining yon tomonida joylashgan. U 
kalla asosidan boshlanib, pastga tomon yo’naladi. 
Ularning pastki uchlari bir-biriga yaqinlashib, birinchi 
dum umurtqasi oldingi yuzasida joylashgan toq tutunda 
(§ap§1yup 1trag) tugaydi. Simpatik poyani 20-25 ta 
simpatik tugunlar va ularni o’zaro biriktiruvchi 
tugunlararo tolalar (g.g.t1eg£ap§1yupage8) hosil qiladi. 
Simpatik poya tugunlari duksimon, oval, uchburchak va 
ko’p burchakli shakllarda uchraydi. To’ografiya 
jihatidan simpatik poyada to’rt: bo’yin, ko’krak, bel va 
dumg’aza qismlari tafovut qilinadi. 
Simpatik poyaning bo’yin qismi kalla asosidan 
to I qovurg’a bo’ynigacha davom etadi. Bu qismda 
simpatik poya bo’yin chuqur muskullarida, umurtqa oldi 
fastsiyasining orqasida yotadi va uchta tutuni tafovut 
qilinadi. Bu tugunlarga preganglionar tolalar orqa miyaning VIII bo’yin va yuqorigi 6-7 ko’krak 
segmentlari vegetativ o’zaklaridan tugunlararo tolalar orqali keladi. 
Ustki bo’yin tuguni (yoap§1yup sep1sa1e ziregshz) 
eng katta simpatik tugun. U duk shaklida 
bo’lib, uzunligi 2 sm, kengligi 4-6 mm. Bu tugun 11-111 bo’yin umurtqalari sohasida boshning 
uzun muskuli oldida, ichki uyqu arteriyasining orqasida va adashgan nervning medial tomonida 
yotadi. Ustki bo’yin tugunidan quyidagi shoxlar chiqadi: 
1.Kulrang qo’shuvchi shoxlar
yuqorgi to’rtga bo’yin nervlariga qo’shiladi. 
2.Ichki uyqu nervi
ichki uyqu arteriyasi atrofida chigal hosil qilib, uyqu kanali orqali kallaning 
ichiga kiradi. Kanalda arteriyaning uyqu nog’ora tarmog’i bo’ylab ketgan nervlar nog’ora 
bo’shlig’i shilliq pardasini innervatsiya qiladi. Kanaldan o’tgach chuqur tosh nervi (p. re1go$iz 
rgogipyoiz) ajralib chiqib yirtiq teshik orqali ponasimon suyak qanotsimon kanaliga boradi. Bu 
yerda u katta tosh nervi bilan qo’shilib qanotsimon kanal nervi (p. sapaN§ r1G’egu§oMe1) hosil 
qiladi va qanot tanglay tugunida tugaydi. Undan simpatik tolalar yuqori jag’ nervi tolalari tarkibida 
tarqalib og’iz, burun bo’shlish shilliq pardasi bezlari, ko’z yoshi bezi, pastki qovoq 
konpyunktivasi va yuz terisi qon tomirlarini innervatsiya qiladi. Ko’z arteriyasi atrofida chigal 
hosil qilib kirgan nervlarning tolalari kiprikli tugun orqali o’tib kalta kiprikli nervlar tarkibida 
ko’z olmasi qon tomirlarini va qorachiqni kengaytiruvchi muskulni innervatsiya qiladi. Kalla 
ichida uyqu arteriyasining tarmoqlari bo’ylab tarqaladi.