15- mavzu: polimerlar kimyosi reja

Sun'iy va sintetik tolalar
Mavjud kimyoviy tolalarni quyidagi sinflarga bo’lish mumkin: 
Sun'iy va sintetik tolalarning farqi nimadan iborat degan savolga quyidagicha javob bersa 
bo’ladi. 
Sun'iy tola bu tabiiy polimerlarni kimyoviy qayta ishlashdan olingan 
mahsulotlardan olingan tolalar bo’lsa, sintetik tola esa kichik molekulali moddalarni 
polimerlash natijasida olingan moddalardan olingan tolaiardir.
Sintetik tolalarning eng muhim vakillariga kapron, lavsan, xlorin, nitron va enant kiradi. 
Kapron 
— poliamid tolalar jumlasiga kiradi. Uni ishlab chiqarish aminokislotalarning ba'zi 
hosilalari, masalan, kaprolak-tamdan foydalaniladi. Uni karboksil gruppasi bilan 6- aminogeksan 
kislota molekulasining aminogruppasi orasidagi ichki molekulyar o’zaro ta'sir mahsuloti deb 
qarash mumkin. 
Kapron 
gazlamalar ishqalanganida deyarli o’zgarmaydi vag’ijim-lanmaydi. Lekin bu 
gazlamalar kislotalar ta'sirida yemiriladi; yuqori haroratga chidamsiz bo’lgani sababli, ulardan 
tikilgan kiyimlarga issiq dazmol bosib bo’lmaydi. 
Kaprondan kord gazlama tayyorlab, undan avto va aviapokrishka-larga kerakli karkaslar 
yasaladi. Kaprondan yasalgan shinalar ishqa-lanishga viskoza va ip gazlamalardan yasalgan 
shinalardan ko’ra ancha chidamli bo’ladi. 
Kapron smoladan plastmassalar tayyorlanadi. Bu plastmassalarni mashinalar uchnn turli detallar, 
shesternya, podshipniklar uchun ichki tagliklar va hokazolar tayyorlanadi. Kapron 
plastmassalardan tayyor-langan buyumlar nihoyatda pishiq va yedirilib ketrnaydigan bo’ladi. 
Lavsan 
— poliefir tola bo’lib, u o’z tarkibi jihatidan tereftal kislota va etilenglikolning 
murakkab efiridir. 
Nazorat savollari: 
1.
YMB. Monomerlar va ularning xossalari. 
2.
Polimerlarning umumiy xossalari 
3.
Polimer moddalarning tibbiyotda, qurilishda, xalq xo’jaligida axamiyati. 
4.
Kimyoviy tolalar. 
5.
Tabiiy va sintetik kauchuk. 
6.
Polimerlarning olinishi va tuzilishi 
7.
Sopolimerlanish reaksiyasini tushuntiring. 
8.
Polikondensatlanish reaksiyasini borish mexanizmini tushuntiring. 
9.
YuMB lar plastmassa va tolalar sifatida ishlatilishini yoriting. 
10.
To’ldiruvchi va plastifikatorlar nima 

---

Document Outline

• Tayanch iboralar: Sintez, monomer, polimer, sopolimer, polikondensatsiya, kauchuk, biopolymer, plastmassa, tarmoqlangan, fazoviy, chiziqli, kraxmal.