15- mavzu: polimerlar kimyosi reja

aktiv 
markazning paydo bo’lisbi, zanjirning o’sishi va zanjirning uzilishidan iborat.
1. Aktiv markazning paydo bo’lishi 
anchagina energiya talab qiladi va sekinlik bilan boradi. 
Tashqaridan beriladigan energiya yordamida aktivlashtirilgan monomerlardan bir qismi o’sish 
xususiyatiga ega bo’ladi, bir qismi esa boshlang’ich holatga qaytadi: 
Zanjirsimon polimerlanishning boshlanish davrida erkin radikallar yoki musbat va manfiy 
zaryadlangan zarrachalar — ionlar aktiv markaz hosil qiladi. Shuning uchun ham aktiv 
markazning kelib chiqishiga qarab, reaksiyalar radikalli va ionli polimerlanish reaksiyalariga 
bo’linadi. Issiqlik, yorug’lik, ultrabinafsha, rentgen va radiatsion nurlar, peroksid moddalar 

---

hamda azo- va diazo-birikmalar ta'sirida boshlangan reaksiyalar erkin radikalli polimerlanish 
reaksiyalari jumlasiga kiradi. Katalizatorlar — tuzlar, ishqoriy metallar va ularning organik 
birikmalari, jumladan: 
A1C1
3
; BF
3
; SnCl
4
; Na; K; Li; A1(C
2
H,),; LiC
4
H
9
; 
ishtirokida boshlangan reaksiyalar 
ionli polimerlanish 
reaksiyalari jumlasiga kiradi. Bu turdagi 
reaksiyalar katalizator ishtirokida borganligi uchun 
katalitik polimerlanish 
ham deyiladi. 
2. Polimer zanjirining o’sishi 
juda ham oz aktivlantirish energiyasini talab qiladi va juda 
katta tezlik bilan boradi: 
Bu yerda: 
A, —^monomer molekulasi; A* — monomerning aktiv markazi; AJ>; Aj — o’sayotgan 
radikallar ; A* — polimer molekulasi. 
3. Poliraer zanjirining uzilishi 
katta aktivlantirish energiyasini talab qilmaydi va 
anchagina tez boradi. 
Demak, polimer zanjirining o’sish tezligi uzilish tezligidan qanchalik katta bo’lsa, hosil bo’lgan 
polimer molekulasi ham shunchalik uzun bo’ladi, ya'ni polimer molekulasining uzunligi ikkala 
reaksiyaning tezlik nisbatlariga bog’liq.