15- mavzu. Foydali qazilmalarni boyitishda yordamchi jarayonlar. Ma'ruzaning rejasi

 
 
3-rasm. Tashqi uzatmali 
tsilindrik quyultirgich
 
Tayanch qalpoqdagi tuynuk 
orqali 
bo’tana 
changa 
beriladi. 
Quyultirilgan 
mahsulot 
diagrammali 
nasos 
bilan 
ulangan 
channing markazida kuvur 
orqali 
chiqarib 
olinadi. 
Tingan 
suv 
xalqasimon 
tarnovchagacha oqib tushadi.
 
Sinov savollar. 
Filtrlash jarayonining nazariy asoslari. 
Ma'ruzaning rejasi: 
Filtrlash deb, mayda zarrachali bo’tana va suspenziyalar tarkibidagi qattiq 
zarrachalarni g’ovak to’siq orqali bosim ostida filtrlab, suvni ajratib olishga 
aytiladi. 
Filtrlash natijasida to’siqda ushlanib qolgan mahsulot cho’kma, to’siqdan 
o’tgan suv filtrat deyiladi. 
Filtrlash jarayonining boshlang’ich davrida suyuqlik faqat g’ovak to’siqdan 
o’tadi, keyinchalik to’siq, yuzasiga cho’kma o’tirgandan so’ng u cho’kma 
qatlamidan ham sizib o’tishi kerak. 
Jarayon davomida cho’kma qatlami qalinlashib boradi: shunga mutanosib 
suyuqlikning sizib o’tishiga qarshiligi ortib boradi. 
Cho’kma qalinligi ma’lum darajaga etganda filtr yuzasiga bo’tana berish 
to’xtatiladi. Hosil bo’lgan cho’kma qatlami orqali havo o’tkazilib, u quritiladi. 
So’ngra filtr yuzasidan cho’kma olib tashlanadi va jarayon qaytariladi, hozirda filtr 
dastgohlarda filtr yuzasiga bo’tana berish, cho’kmani to’plash, uni quritish, ajratib 
olish kabi ishlar tartib bilan avtomatik bajariladi. 

---

Olingan cho’kmaning tarkibida 10-20% gacha namlik bo’ladi. Namlikning 
miqdori zarrachalarning o’lchamiga, cho’kmaning tuzilishiga, filtrlashning turiga 
va boshqa omillarga bog’lik. Filtrlash jarayonida siqiluvchi va siqilmaydigan 
cho’kmalar hosil bo’ladi. Siqiluvchi cho’kmalardagi zarrachalar bosim ortishi bilan 
deformatsiyaga 
uchrab, 
ularning 
o’lchami kichiklashadi. Siqilmaydigan 
cho’kmalarda filtrlash jarayoni osonroq o’tadi va cho’kmadagi namlik ancha kam 
bo’ladi. 
Filtrlash jarayonining unumdorligi olinadigan suyuqlikning tozaligi, asosan 
filtr tusiqning xususiyatlariga bogliq. Filtr to’siqlarning teshiklari katta va gidravlik 
qarshiliklari kichik bo’lishi zarur. Filtr to’siqlar sifatida mayda teshiklar to’rlar, 
turli gazlamalar, sochiluvchan ashyolar (qum, maydalangan ko’mir va h.k.), sopol 
buyumlar ishlatiladi. Filtr mato sifatida paxta yung va sun’iy tolalardan to’qilgan 
gazlamalar ishlatiladi. 
Filtr to’siqlardan oldingi va keyingi bosimlar farqi yoki filtr matoda suyuqlik 
bosimini hosil qiluvchi markazdan qochma kuchlar filtrlash jarayonining 
harakatlantiruvchi kuchi vazifasini bajaradi. 
Harakatlantiruvchi kuchlar turiga qarab filtrlash ikki guruhga bo’linadi: 
Bosimlar farqi ta’sirida filtrlash. 
Markazdan qochma kuchlar ta’sirida filtrlash (tsentrifugalash) 
Filtrlash jarayonining samaradorligi va filtrlash dastgohining ish unumi filtrlash 
tezligi bilan tavsiflanadi.