15- laboratoriya m ashguloti. Qog‘oz xromatografiyasi usulida rutinni tahlil qilish laboratoriya mashg‘ulotining rejasi

15- LABORATORIYA M ASHGULOTI. QOG‘OZ XROMATOGRAFIYASI USULIDA RUTINNI TAHLIL QILISH

Laboratoriya mashg‘ulotining rejasi:
1. Qog‘oz xromatografiya usuli haqida ma’lumot.
2. Dori vositalarini qog‘oz xromatografiyasi yordamida sifatini aniqlash imkoniyatlari bilan
tanishtirish.
Mashg’ulot maqsadi: Talabalarni qog‘ozda bajariluvchi taqsimlash xromatografiyasi variantlari
bilan tanishtirish. Qog‘oz xromatografiyasidagi qo‘zg‘almas va qo‘zg‘aluvchi fazalar haqida to‘liq ma’lumot berish. Laboratoriya ishlar bajarish uchun qo‘llaniladigan xromatografik qog‘ozlarga qo‘yiladigan talablar, ularning turlari, tozalash, gidrofillik, gidrofob xromatografik qog‘ozlarni tayyorlashni o‘rganish. Dori vositalarini qog‘oz xromatografiyasi yordamida sifatini aniqlash imkoniyatlari bilan tanishtirish.
Laboratoriya mashg’ulotini bajarish davrida kutilayotgan natijalar:
- Laboratoriya ishlar bajarish uchun qo‘llaniladigan xromatografik qog‘ozlarga qo‘yiladigan
talablar, ularning turlari, tozalash, gidrofillik, gidrofob xromatografik qog‘ozlarni tayyorlashni
o‘rganish;
- Dori vositalarini qog‘oz xromatografiyasi yordamida sifatini aniqlash imkoniyatlari bilan
tanishtirish;
Laboratoriya mashg'ulotlarini o'tkazish uchun zarur asbob-uskunalar: Darslik, ma’ruza matni,
o‘quv qo‘llanmalar, xromatografik qog‘ozlar, kolonka, qozg’aluvchi fazalar, chizg’ich, purkagich, UB-lampa, turli ochuvchi reagentlar, voronka, probirkalar, reaktivlar, ko‘rgazmali materiallarlar,skotch, qog‘oz.
Laboratoriya jihozlari:
- Maxsus laboratoriya vositalari bilan jixozlangan xona;
- Qog‘oz xromatografiyasida qo‘llaniladigan xromatografik qog‘ozlarga qo‘yiladigan talablar;
Taqsimlanish xromatografiyasi usulida ishlatiladigan qog‘ozlarga quyidagi talablar qo‘yiladi.
Qog‘oz kimyoviy toza bo‘lishi, kimyoviy nuqtai-nazardan neytral bo‘lishi, bir xil zichlikka ega
bo‘lishi, erituvchilarni bir xil tezlikda harakatlanishini ta’minlashi lozim bo‘ladi. Bundan tashqari qog‘oz xromatografiyasida qo‘llaniladigan qog‘oz strukturasi, qog‘oz tolalarini joylashishi ham asosiy talablardan xisoblanadi.
Dori vositalarini xromatografik tahlil qilishda qo‘llanadigan va sanoatda ishlab chiqarilgan
qog‘ozni turli reagentlar bilan ishlanadi. Masalan: ami-nosirka kislotasi, trilon B, 8 -oksixinolin va boshqalar. Bu reaktivlar qog‘oz tarkibidagi turli noorganik moddalar bilan kompleks birikmalar hosil qiladi. Hosil bo‘lgan kompleks birikmalar turli erituvchilar bilan yuvib tashlanadi.
Xromatografik qog‘oz sifatida maxsus tayyorlangan qog‘ozlardan tashqari zichligi yuqori
bo‘lgan filtr qog‘ozlar, vatman xromatografik qog‘ozlarini ham ishlatish mumkin.
Odatda to‘rt xil xromatografik qog‘ozlar ishlab chiqiladi. N1,2,3,4. Ular tolalarini zichligi,
erituvchilarni qo‘zg‘alishi tezligi bilan bir-biridan farqlanadi. N1,2 raqamli xromatografik qog‘ozlar zichligi kam bo‘lgani uchun ular "tez",3, 4 raqamlilar
esa zichligi yuqori bo‘lgani uchun "sekin" xromatogramma olinuvchi xromatografik qog‘ozlar deb yuritiladi.
Xromatografik qog‘ozni asosan uni 1 m hajmini og‘irligi (gr.), qatlam qalinligi (mm), vaqt
birligida erituvchini, suvni hamda n-butanol - sirka kislotasi - suv (4:1:5) aralashmasini qo‘zg‘alish vaqti xisobi bilan belgilanadi.
Aniq xromatogramma olishda, ya’ni moddalar aralashmasini aniq ajralishini ta’minlashda
qog‘oz tolalarini erituvchini yurish yo‘li bo‘yicha joylashishi katta ahamiyatga ega.
Qog‘oz xromatografiyasida qo‘llaniladigan qog‘oz o‘z tarkibida ma’lum miqdorda qo‘zg‘almas
faza ya’ni suv saqlashi lozim. Odatda xromatografik qog‘oz gidrofil bo‘ladi, chunki qog‘oz tarkibida 2 0-22 % suv saqlaydi.