14-mavzu: Nutq madaniyatini egallashning usul va yo‘llari. Nutqqa tayyorgarlik ko‘rish. Nutq texnikasi Reja

1.
 
Tilni tabiiy holda egallash. 
Bunga bolaning o‘z ona tilida oila muhitida, shuningdek, o‘zi duch kelgan 
kishilardan tabiiy holda eshitish va o‘zlashtirish orqali egallaydi. Bolada, bola tili 
malakasi tabiiy holda, ongli ravishda yuzaga keladi va shakllanadi. 
2.
 
Tilni o‘qitish, o‘rgatish orqali egallash. 
Bunga asosan, o‘rta va oliy maktab ta’limi kiradi. SHuningdek, qisman 
bolalar bog‘chasidagi ta’limni ham mana shu omilga qo‘shish mumkin. Til va 
uning qonuniyatlari, nutq qoidalari o‘rta maktabda ona tili va adabiyot darslarida 
o‘qitiladi. Bolaning til egallashida boshqa fanlardan o‘tiladigan darslarining roli 
ham muhim ahamiyatga egadir. Tarix, geografiya, astronomiya, biologiya, hatto 
matematika darslari ham o‘quvchilarda nutq madaniyati malakasini shakllanishida 
sezilarli rol o‘ynaydi. Bu fanlarga oid darslar jarayonida bolaning lug‘at boyligi 
oshadi. U gap tuzishning bir qator murakkab tiplarini, fikr ifodalashning ba’zi 
mantiqiy asoslarini egallab boradi. 
Tabiiy fanlardan dars beradigan o‘qituvchilar orasida o‘zbek adabiy tilini 
yaxshi egallagan, so‘zga usta, mohir notiqlar talaygina. Nutq madaniyatini 
tarbiyalashda o‘qitish asosiy omildir. 
3.
 
Til va nutq madaniyatini mustaqil o‘qish, shug‘ullanish orqali 
o‘rganish. 
Tilni, nutq madaniyatini egallashda mustaqil o‘qish, til va nutq ustida 
mustaqil ishlash muhimdir. Buni ikki xil yo‘l bilan amalga oshirish mumkin: 1) 
kishi tilga oid maxsus adabiyotlar, darslik va qo‘llanmalar, lug‘atlarni o‘rganadi. 
Undagi til va nutqqa oid maxsus adabiyotlar va qonuniyatlarni egallaydi. 2) 
polingvistik adabiyotlarni mustaqil o‘qiydi va bu hol kishi nutqining o‘sishiga, 
adabiy til me’yorlarini egallashiga turtki bo‘ladi. Masalan, badiiy adabiyot 
asarlarini, gazeta va jurnallarni ko‘plab o‘qish, she’rlarni yod olish, radio va 
televidenie eshittirishlarini tinglash va boshqalar.