14-мавзу: менежментда бошқарув усуллари ва услублари режа

3.2.Қишлоқ хўжалигини моддий-техника ресурслари билан таъминланганлик ҳамда улардан фойдаланганлик даражасини ифодаловчи кўрсаткичлар, уларни аниқлаш тартиби.
Қишлоқ хўжалигининг асосий ривожланиш қонунияти — бу ишлаб чиқариш фондларининг доимо ўсиб боришини, унинг структурасини яхшиланишини ва самарадорлигини ошишини тақозо этади.
Қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқаришининг иқтисодий самарадорлиги кўп жиҳатдан уларнинг асосий ишлаб чиқариш воситалари билан таъминланганлигига бо ғлиқ. Асосий воситалар билан етарли даражада таъминланмаслик маҳсулот миқдори ва меҳнат унумдорлигининг секин ўсишига ҳамда маҳсулот таннархининг ошишига, такрор ишлаб чиқариш манбалариниг камайишига олиб келади. Шу билан бир қаторда асосий воситаларнинг «ортиқчалиги» ва тў ғри фойдаланмаслик уларнинг ўлик ҳолатда туришига, пировард натижада ишлаб чиқариш иқтисодий самарадорлигининг пасайишига олиб келади. Қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқаришининг асосий ишлаб чиқариш воситалар билан таъминланганлигининг абсолют кўрсаткичи сифатида фондлар билан таъминланиш коеффисийентидан фойдаланиш мумкин. Бу кўрсаткич мавжуд меҳнат воситаларини уларнинг меъёрийехтиёжига нисбатиорқали топилади.
1. Фондлар билан таъминланиш коеффисийенти:

АВх - ҳақиқатда мавжуд асосий воситалар;
АВм - асосий воситаларга бўлган меъёрий эҳтиёж.
Қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқаришини асосий воситалар билан таъминланишининг салмоқли кўрсаткичлари бўлиб ишлаб чиқаришнинг фондлар билан тўйиниш ва меҳнатнинг фондлар билан қуролланиш даражалари ҳисобланади:
2.Ишлаб чиқаришнинг фондлар билан тўйиниши кўрсаткичи:

3.Фондлар билан қуролланиш кўрсаткичи:

ХС – ходимлар сони.
Қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқаришининг асосий воситалар билан таъминланишининг салмоқли кўрсаткичларига яна ишлаб чиқаришнинг энергия билан тўйиниши ва меҳнатнинг энергия билан қуролланиши киради.
4.Енергия билан тўйиниш кўрсаткичи, от кучи:

Эн.Қ – энергетик установкаларнинг қуввати.

5.Енергия билан қуроланиш даражаси, от кучи:

ХС – ходимлар сони

6.Електр билан тўйиниш кўрсаткичи, квт/соат:

Эл.Ен. – электр энергияси, квт.

7.Електр билан қуролланиш кўрсаткичи, квт/соат:

Қишлоқ хўжалиги корхоналарининг, жумладан фермер хўжаликларининг умумий энергетика қуввати корхона - эҳтиёжлари учун фойдаланадиган барча механик двигателлар қувватининг ҳамда электр двигателлар қувватларининг йи ғиндисига тенгдир. Булар тракторлар, ғалла ўриш комбайнларининг двигателлари, автомобиллар, электр қурилмалари, стасионар двигателлар ва бошқа механик двигателларнинг асосий турларидир. Механик двигателларниинг қуввати от кучи (о.к.) билан ўлчанади. Бир от кучи - 75 кг.м./сек.га (75 кг юкни бир секундда бир метр баландликка кўтариш учун талаб қилинадиган энергияга) баробардир. Электр двигателларининг киловатт(квт)да ифодаланган қуввати 1,136 коеффисийенти ёрдамида от кучига айлантирилади ёки аксинча от кучида ифодаланган двигателлар қуввати 0,735 коеффисийент ёрдамида киловатга(квт) айлантирилади.
Механизасия ёрдамида бажарилган ишлар одатда шартли эталон гектарга айлантириб ҳисоб-китоб қилинади.Унинг тартибини қуйидаги мисолда кўриш мумкин: масалан, фермер хўжалигининг 500 гектар ери бороналанган (загон узунлиги 600м., релйеф 5 градус, эталон гектарга айлантириш коеффисийенти 0,085) бўлса. Демак, унинг ери 42,5 шартли эталон гектарга (500 х 0,085) тенг бўлади.
8.Асосий воситаларининг ўсиш коеффисийенти:

АВўК - асосий воситаларнинг ўсиш коеффисийенти;
АВДҚ - асосий воситаларнинг дастлабки қиймати;
АВЙБҚ - асосий воситаларнинг йил бошидаги қиймати.
9. Асосий воситаларнинг сафдан чиқиш коеффисийенти: