14 Mavzu. Ko‘priklar arxitekturasi Reja: Kо’priklar konstruksiyasi va ularning zamonaviy turlari

Qadimgi Rimdagi saqlanib qolgan eng baland Pon-dyu-Gar akvedugi

Pon-dyu-Gar (fr. Pont du Gard, aynan «Gar ustidan o‘tgan ko‘prik») –Fransiyaning Remulan shahrining Gar departamentidagi Gardon (avvalgi nomi Gar) daryosi ustidan o‘tgan. Uzunligi 275 metr, balandligi 47 metr. YuNESKO (1985 yildan beri) Butunjahon merosi ro‘yxatidan joy olgan yodgorlik.

Eng so‘nggi tadqiqotlar qurilish ishlari milodiy I asr o‘rtalarida amalga oshirilganidan dalolat beradi. U, Yuzesdan Nimga tomon suv yetkazib beruvchi 25km li suv tarmog‘ining tarkibiy qismi bo‘lib, ohak ishlatmay tiklangan. Akveduk uch qavatdan iborat: uning quyi qavatida oltita, o‘rtasida – o‘n bitta, yuqorisida – o‘ttiz beshta arka mavjud. Qirg‘oqqa yaqinlashgan sari arkalar eni torayib boradi.
Suv tarmog‘i Rim imperiyasi halokatidan keyin ko‘p vaqt o‘tmay o‘z vazifasini bajarmay qo‘ydi, ammo akvedukdan yuz yillar davomida ot-arava va odamlar uchun ko‘prik sifatida foydalanildi. Eni keng transport vositalarini o‘tkazish uchun tayanchlarning bir qismi olib tashlanib, bu butun inshootning ag‘darilib tushish xavfini yuzaga keltirdi. 1747 yili unga yaqin yerda zamonaviy ko‘prik qurilib, Pon-dyu-Gar bo‘ylab harakat asta-sekin to‘xtadi. Qadimgi me’morchilik yodgorligining o‘zi esa Napoleon III buyrug‘iga binoan restavratsiya qilindi. 

Meridadagi Rim ko‘prigi (Puente Romano) – yo‘nilgan granitdan yasalgan bu arkali ko‘prik, Emerit-Avgust koloniyasidagi Gvadian daryosi orqali Troyan yaqinida o‘tkazilgan.

Taxminan II asr boshlarida tiklangan bu ko‘prik dastlab 62 ta oraliqdan tashkil topib, umumiy uzunligi 755m ga teng bo‘lgan. Tuproqning madaniy qatlami ko‘tarilishi oqibatida janubiy qirg‘oqdagi ustunlar yer tagida qolib ketgan. Bugungi kunda 60 ta ta’mirlangan oraliqdan iborat bu ko‘prik, antik davrdan beri butunligicha saqlanib qolgan eng uzun (721m) ko‘prik bo‘lib kelmoqda.
Ko‘prik 835 yili arab hokimi Abdur-Rahmon II tomonidan qurdirilgan Al-Qasaba qal’asiga olib boradi. Meridaning boshqa tarixiy yodgorliklari kabi u «Merida arxeologik majmui» tarkibidagi ob’ekt sifatida YuNESKO himoyasida hisoblanadi.
Qadimgi Eron ko‘priklari. Eramizdan avvalgi VI asr o‘rtalarida Bobilni egallagan forslar mahalliy aholidan, shuningdek Ossuriya va Misrdan o‘ziga xos g‘isht terish qurilish texnikasini o‘zlashtirib, ammo bunda o‘z kompozitsion uslublarida xalqlariga xos to‘g‘ri chiziqli shakllar tizimidan foydalandilar. Forslar uchun dastlab qurilishda yuk tushadigan arkalarni g‘ishtdan tiklash katta yutuq bo‘ldi.
Korun daryosini kesib o‘tgan va bizning zamonga kelib saqlanib qolgan Dizful va Xuster ko‘prigi ancha kech hamda Rim ko‘prik qurish san’ati ta’sirida tiklangan. Ushbu inshoot Eronga xos bo‘lgan ko‘prik-to‘g‘on tipiga tegishli bo‘lib, u Xuster qal’asiga kiraverish joyida qurilgan. Bir necha, harbiy qo‘shinlar harakatini qiyinlashtirish maqsadida siniq chiziq ko‘rinishida ekanligi, strelkali tosh arkalari kompozitsiyaga sof sharqona bezakdorlik baxshida etadi.

Rim qurilish an’analari esa har ikki inshootning tayanchlaridagi qo‘shimcha qoldirilgan teshiklarda, hamda ustiga tosh qoplangan betondan tirgak ko‘tarilganligida namoyon bo‘ldi.

Bu ikki ko‘prikning bugungi gumbazsimon qilib yasalgan g‘ishtli arkasi ancha keyin, arablar istilosidan keyin barpo etilgan.
Marko Polo ko‘prigi o‘rta asrlarda, ya’ni 1189–1192 yillarda tiklangan arkali, o‘nta oraliqli, granitdan tiklangan bu ko‘prik Yundin daryosidan o‘tib, zamonaviy Pekin shahar zonasini uning janubi-g‘arbiy hududlari bilan bog‘lab, shaharning tarixiy markazidan 15km masofada joylashgan.



Venesiyalik sayohatchi Marko Poloni lol qoldirgan, uning tasavvurini butunlay egallab olgan bu inshoot shu qadar ajoyibki, sayohatchi so‘zlariga ko‘ra, u tengsiz va ta’rifi yo‘qdir. Ko‘prik Pekindagi Yundin daryosi ustiga qurilgan bo‘lib, inshoot uzunligi 266,5m, kengligi 9,3m, balandligi 4,65m dan iborat.