14-mavzu. Ishlab chiqarish omillari bozori

t 
t
E
 
α 
R 
So’
M 
R
E
 
0 E 
W 
M
M 
R
1
 

---

14.8-rasm. O’rnini bosish samarasi va daromad samarasi, 0t
0
, 0t
1
, 0t
2
 lar bo’sh vaqt, t
0
N, t
1
N va t
1
N 
lar ish vaqti 
Agar biz M
1
N byudjet chizig’iga parallel bo’lgan va U
1
befarqlik chizig’i bilan 
kesishadigan AB byudjet chizig’ini o’tkazsak, daromad va o’rnini bosish samarasini 
aniqlashimiz mumkin. 
O’rnini bosish samarasi bo’sh vaqtni qisqarishi va ish vaqtining ortishi natijasida 
daromadning o’sishi bilan ifodalanadi, ya’ni, ma’lum miqdordagi bo’sh vaqt ish vaqti 
bilan almashtiriladi. 7-rasmda bu t
2
dan t
0
ga siljishini ifodalaydi, ya’ni, ish vaqti T
1
= 24-
t
2
dan T
2
=24- t
0 
gacha oshadi. Lekin, daromadning ortishi bilan birga dam olishning - 
shaxsning ma’naviy o’sishi uchun kerak bo’ladigan bo’sh vaqtning ham qimmati oshadi. 
Daromad samarasi (bo’sh vaqtning ortishi) teskari yo’nalishda bo’lib, u t
0
t
1
oraliq bilan 
ifodalanadi (t
0
→t
1
). Natijaviy o’zgarish t
1
t
2
oraliqqa teng
1
. 
Ish haqining bunday o’sishida o’rnini bosish samarasi daromad samarasidan yuqori 
bo’ladi. Bundan shu kelib chiqadiki, birinchidan, ish haqining o’sishi, ish vaqtini ortishiga 
olib keladi; ikkinchidan, individual shaxsning mehnat taklifi musbat yotiqlikka ega (14.9-
rasm).