14-mavzu. Ishlab chiqarish omillari bozori

Mehnat bozorida monopsoniya bo’lgan hol.
Bunday hol ko’proq kichik 
shaharlarda uchraydi. Shaharda yagona ishlab chiqarish korxonasi bo’lib, u shahar 
aholisining asosiy qismini ish bilan ta’minlaydi. 
Shaharda boshqa ish joylari kam bo’lgani uchun, ushbu vaziyat monopsonik bozor 
vaziyatiga yaqin bo’ladi. Monopol korxona mahalliy mehnat bozorida ishchi kuchini sotib 
oluvchi yagona korxona bo’lgani uchun ham u ish haqiga ta’sir qila oladi. Korxona ishga 
yollaydigan ishchilar sonini qisqartirsa, ishga kiruvchilar o’rtasida raqobat kuchayadi va 
bu ish haqini muvozanat darajasidan pastga tushiradi. 

---

14.12-rasm. Monopsonist mehnat bozori 
Raqobatlashgan mehnat bozorida muvozanat holat E nuqtada o’rnatiladi. E nuqtada 
talab va taklif chiziqlari kesishadi. Muvozanat holatida L
e
ishchi W
e
miqdordagi ish haqi 
bilan ta’minlanadi. Monopsonist har bir birlik mehnat uchun bir xil ish haqi to’lagani 
uchun taklif chizig’i o’rtacha harajat AC chizig’idan iborat bo’ladi. Chekli mehnat 
harajatlari chizig’i MRC
L
o’rtacha harajat chizig’idan yuqorida yotadi. MRC
L
va MRP
L
chiziqlarini kesishgan nuqtasi monopsonik holatda qancha ishchi bilan band bo’lishini 
aniqlaydi. Bu erda MRC
L
= MRP
L
monopsonik muvozanat holati sharti. Demak, 
monopsonist ishchilar sonini L
e
dan L
C
qisqartirib, ish haqini W
e
dan W
N
ga qisqartirishga 
erishadi. Shunday qilib, monopsonist bir vaqtning o’zida ham ishchilar sonini qisqartirib, 
ham ish haqini pasaytirib, o’z foydasini MCNW
N
to’rtburchak yuziga teng bo’lgan 
miqdorda oshiradi.
Minimal ish haqi.
Minimal ish haqi davlat tomonidan qonun orqali o’rnatiladi. 
Ko’p hollarda minimal ish haqi muvozanat ish haqi darajasidan yuqori qilib o’rnatiladi.
Bunday holda umumiy o’rtacha ish haqi oshadi, lekin ishchilarni ishga yollash soni 
qisqaradi. Minimal ish haqini o’rnatilishini va uni oshirilishini kasaba uyushmalari ham 
ko’pincha talab qilib chiqadilar. Minimal ish haqi qanday oqibatlar bilan bog’liqligini 
ko’rib chiqaylik.
Minimal ish haqi ko’proq malakasiz ishchilar va ish topa olmagan ishchilarga salbiy 
ta’sir ko’rsatadi. Nima uchun deganda, malakali ishchilarga talab har doim mavjud 
bo’ladi, shu sababli ular minimal ish haqining oshishidan yutadilar. Umuman, minimal ish 
haqining ortishi, ish bilan band bo’lgan aholining yuqoriroq daromad olishini ta’minlaydi. 
Minimal ish haqi oshganda, mehnatga haq to’lashning barcha stavkalari qaytadan ko’rib 
chiqiladi va oshiriladi.
Quyidagi 14.13-rasmda minimal ish haqining aholi bandligiga ta’siri ko’rsatilgan.