14-Mavzu : Islom dini qadryatlari

I
201
Ushbu kuni hayit namozi o’qiladi. Namozlarni ad o etib
bo’lgandan so’ng, kishilar o’zaro ko’rishib, bir-birlarini hayit
bayrami bilan muborakbod etadilar.
Qurbon hayiti Zulhijja oyining 10-kunida boshlanadi.
Bu bayramning ro’za hayitidan 70 kun o’tgandan keyin
nishonlanishi Muhammad payg’ambar tomonidan belgilangan.
Mazkur hayitda ham Ro’za hayitidagidek, musulmonlar jome’
masjidlarida kuyosh chiqqandan taxminan 15 daqika o’tgach,
2 rakat namoz o’qishadi.
Islomda “Qurbon” so’zi biror jonliq so’yib, uni Allohning
yo’liga bagishlash ma’nosini bildiradi. Ibrohim payg’ambar
Allohning sinovi bilan o’z o’gillari Ismoilni xudo yo’liga
kurbonlik qilishga kirishgan paytida tangri taolo bir qo’chqor
yuborib, uni o’g’li o’rniga kurbonlik qilishga buyurgan.
SHu bois xajga borganlar va boy-badavlat musulmonlar
zimmasiga Qurbon hayigi kunlari jonlik so’yib, kurbonlik
kilishlari lozimligi belgilangan. Kurbonlik go’shtidan taom
tayyorlagan kishi o’zi, oila a’zolari va karindosh-urug’lari
bilan yeyishi, so’ng uni qo’shnilariga xam berishi kerak.
Mavlud (mavlud an-nabiy). Islomda keyinroq Muxammad
paygambarning tug’ilgan kuni (Rabiul-avval oyining 12-kuni)
Mavlud (mavlud an-nabiy) - nishonlana boshlangan. Mavlud
kuni duolar o’qilib, payg’ambar sha’niga madhiyalar aytiladi,
diniy she’rlar o’qiladi, dindorlar yiginlari uyushtiriladi,
sadaqalar beriladi.
SHuni aloxdtsa ta’kidlash kerakki, islom dini bayramlariga
mahalliy xalqlarning odatlari ham qo’shilib, ularni boyitgan.
Masalan, arafa kuni qo’shnilarga osh ulashish, “xayitlik”
berish, yangi, toza liboslar kiyish, ko’ni-qo’shnilar,
qarindoshlar, qariyalar, kasal, nochorlardan xabar olish, o’sha
kunlarda dam olish, sayil kilish kabi odatlar islom
bayramlarining tarkibiy qismlariga aylanib ketgan.
Ushbu bayramlarning asosiy mazmuni ertalab masjidlarda
namoz o’kish, marxumlarni yod etib, duoi fotiha qilishdan
iboratdir. Qurbon hayitida haj amallarini ado etish va
kurbonlik qilish, ro’za hayitida esa ramazon oyi nihoyasida
fitr-sadaqa berish kabi amallar bajarilgan.
202
Islom hayitlari turli diniy marosimlarga asoslangan
bo’lib, musulmonchilikni qabul qilgan xalqlarning urf-odati,
an’analari, hayotiy tajribalari bilan bog’lanib ketgan.
SHuning uchun ham ko’pgina musulmon xalqlari bu hayitlarni
ham diniy, ham o’zlarining milliy bayramlari deb qabul
qilishgan.
O’rta asrlarda arablar bayramlarning diniy mazmuniga
alohida e’tibor berib, bayramlar o’tkaziladigan joylarga
maxsus masjidlar qurishgan. Keyinchalik bu masjidlar
Markaziy Osiyo shaharlarining muhim tarkibiy qismi bo’lib
qolgan. Ular Qurbon hayiti, Ramazon (iyd al-fitr)
bayramlari va musulmon udumlari o’tkaziladigan markaz
vazifasini bajargan. Bu masjidlarning mohiyati bir xil
bo’lsa-da, ular turli joyda turlicha nomlangan: “Namozgoh”
(namoz o’kish joyi), “Musalla al-iyd” (bayram kuni namoz o’qish
joyi), “Iydgox” (bayram o’tkazish joyi) va hokazo.
Bayramlardan asosiy maqsad - musulmonlarni islom dini
asosida birlashtirish bulgan. Bayram o’tkaziladigan joylarda
“Amri ma’ruf” kabi diniy marosimlar uyushtirilgan. Ba’zan
podshoh va hukmdorlar o’z olijanobligini ko’rsatish maqsadida
bu joylarda xalq uchun katta ziyofatlar xam berishgan.
Xulosa kilib aytganda, islom dinidagi bayramlar
xursandchilik, tinch-totuvlik, mehr-oqibat ko’rsatish, shukrona
kilish kunlaridir. Bu ulug’ kunlarda karindoshlar, yorbirodarlar bir-birlarini ziyorat qilishib, tabriklashib, holahvol so’rashi xayrli ishlardan sanaladi.
Diniy va milliy an’analar
xalqlarning tarixiy rivojlanishi
jarayonida shakllanadi va sayqallanadi.
Davr talabiga javob bergan an’analar
unutilmaydi, avlodlarga meros bo’lib
koladi, xalq hayotining tarkibiy qismiga
aylanadi. Har bir el, millat yoki xalq o’z an’analarini
rivojlantiradi, asrab-avaylaydi. An’analarda xalq dahosi,
turmush tarzi, madaniy kamolot darajasi aks etadi. Unda
milliy ong va milliy qiyofa gavdalanadi. An’analarni