14 машғулот Мавзу: Тери ва унинг хосилалари

Расм 1. А –тери тузилишининг умумий тавсифи. В – эпидермис.Тузилмаларни белгиланг.

А A – Epiderma B – derma C – teriostiqavat Sorgichqavat Tretikulyarqavat Epiodermdchoqqilari Derma sorgichlari Taktilretseptorlar Arteriya Vena Areolarbriktiruvchitoqima Yoglibiriktiruvchitoqima

В Nobudbogankeratinotsit Tirikkeratinotsit Melonotsit Epidermal dendrite hujayra Bazal membrane Taqtilhujayra Bazalqavat Tikansimonqavat Donadorqavat Yaltiroqqavat Osimtaliqavat Derma

Расм 2. А – сезувчи нерв охирлари. В – тери безлари ва соч. Тузилмаларни белгиланг.

А A – Epiderma B – derma C – teriostiqavat Taqtildisklar Erkinnervoxirlari Taqtiltanachalar Krauzepiyozchasi Rufrntanalari Sochtutamildizmlari Taktilretseptor

В Soch Epiderma Derma Yogbezlari Merakrinteribezlari Teri vateribezalrimusHAKLARI Epiteliyildizqini Ildizbriktiruvchitoqima Teri Magiz Postloq Sochpiyozchasi Arteriya Soch Matrix Sochfallekullari Nervoxiri Apakrinteribezlari Teri

Ўз-ўзини назорат қилиш учун саволлар:

1. 
   Тери ва унинг хосилалари тараққиётининг манбаи ва асосий босқичларини айтинг.
   

Ektodermamezadermadantaraqiyetadi .
Ektodermateriningepithelialqoplamasiniepidermisni,mezadermaninghosilasibogandermatomlarxususiyteridermahamdateriostiyogqatlamigipodermanihosilqlad.

2. 
   Эпидермис.Тузилиши, ўсиши ва регенерацияси.
   

Kopqavatliyasimuguzlanuvchiepiteliydaniborat.6 taqavatajtalibturadi

1. 
   bazalqavat. Epidermotsitvamelonotsitlardaniborat
   
2. 
   tikansimonqavat 5-10 qavathujdaniborat. Sitoplazmatikosimtalargaboy
   
3. 
   donadorhujayra 2-3 qavatbirbirigazichjoylashgandukdimonhujdaniborat
   
4. 
   yaltiroqqavatyaxwikoronaidyadrotutmagansitoplazmasioqsilmodda – eliedinbntolgan 3-4 qavatyassihujdaniborat
   
5. 
   muguzqavatyadrosizbirnevha on qavatmuguztangachalardaniborat.
   
6. 
   tushibketuvchiqavatmuguzatangachalatturshibketadikeratinosomanihisobiga.
   

3. Эпидермис ҳужайраларининг микроскопик ва ультрамикроскопик хусусиятлари ва вазифалари.
4. Дерманинг сўрғичли ва тўр қаватлари хусусиятлариниайтинг.Тузилиши бўйича уларнинг бир-биридан қандай фарқланади?

So’rg’ichli qavat bevosita epidermis ostida joylashib, siy-rak tolali shakllanmagan biriktiruvchi to’qimadan tashkil top-

gan. SHu biriktiruvchi to’qima epidermisga botib kirib, so’rg’ichlar hosil qiladi. So’rg’ichlar shakli va kattaligi terining turli zonalarida har xil bo’ladi.Kaftda va tovonda bu so’rg’ichlar yaxshi rivojlangan. Epidermis yupqa bo’lgan joylarda esa so’r-g’ichlar ancha kalta bo’ladi. Yuz terisida so’rg’ichlar sust rivojlanib, yosh ulg’ayishi bilan yo’qolib ketishi ham mumkin. Teri-ning so’rg’ichli qavati barmoqlar terisi sathida har bir shaxsga xos bo’lgan individual ko’rinishlarni belgilab beradi. Terining bu ko’rinishi har bir odamning o’ziga xos bo’lganligidan sud meditcinasida va kriminalistika amaliyotida barmoq izlariga qarab shaxsni aniqlashda - daktiloskopiyada keng qo’llaniladi.
Dermaning to’r qavati zich tolali shakllanmagan biriktiruv-chi to’qimadan iborat bo’lib, elastik tolalar va dag’al kollagen tolalari tutamlaridan iborat. Bu kollagen tolalar tutamlari teri sathiga parallel hamda qiyshiq yo’nalib, o’zaro chigallar hosil qiladi. Retikulin tolalar faqatgina qon tomirlar va ter bezlari atrofidagina joylashadi. To’r qavatda hujayra elementlaridan asosan fibroblastlar bo’lib, qon tomirlari sohalaridagina makrofaglar limfotcitlar va leykotcitlar joylashadi.

5. Терини меро-ва апокрин тер безларининг тузилиши ва хусусиятлари.

Ter bezlari hujayralaridan sekret ajralishiga qarab 2 xil: merokrin va apokrin bezlarga ajratiladi. Ter bezlarining ko’pchiligida merokrin sekretciya yuz beradi. Apokrin ter bezlari terining ayrim joylarida - qo’ltiq osti chuqurchasida, anal teshik atrofida, peshanada, sut bezlari so’rg’ichi atrofida va katta uyatliq lablar sohalarida joylashadi. Bu bezlarning sekreti hujayra sitoplazmasining qisman emirilishi bilan chiqadi. Shuning nati-jasida sekret bilan birga chiqqan oqsil moddalari chirib ter maxsus o’tkir hidga ega bo’ladi. Apokrin ter bezlarining oxirgi sekretor bo’limlari anchagina yirik bo’lib, organizmning balo-g’atga etgan davridan boshlab ishlaydi. Apokrin bezlar faoliyati jinsiy bezlar holati bilan uzviy bog’liq. Mentstrual, premenstrual va homiladorlik davrlarida bu bezlarning sekretor faoliyati oshib ketadi.

6. Ёғ безларининг микроскопик ва ультрамикроскопик тузилиши.

Yog’ bezlarining oxirgi sekretor bo’limi bir qancha alveolalardan iborat bo’lib, nozik biriktiruvchi to’qima bilan o’raladi. Bez alveolalarining bazal membranasida bir qator, uncha ba-land bo’lmagan muntazam ko’payib turuvchi kambial hujayralar joylashadi. Bu hujayralar qavatidan so’ng yirik, tcitoplazmasi har xil darajada yog’ tomchilari bilan to’lgan hujayralar qavati bez alveolasining ikkinchi qavat hujayralarini tashkil etadi. Oxirgi sekretor bo’limning eng ichki hujayralari yog’ bilan to’lgan bo’lib, hujayra yadrosi bujmayib, yo’qoladi. Mana shu hujayralar yoriladi va hujayra mahsuloti - yog’ soch voron-kasiga quyiladi. Bazal membranada joylashgan kambial hujay-ralar hisobiga yangi sekretor yog’ hujayralari paydo bo’ladi. Yog’ bezining chiqaruv nayi kalta bo’lib, devori sochning tashqi epitelial qini bilan tutashib ketuvchi ko’p qavatli yassi epite-liy bilan koplangan.

7. Тери хосилалари: соч ва тирноқ. Тузилиши хусусиятлари.

Sochlar terining hosilasi bo’lib, badanning deyarli 95% yuzasida uchraydi. Soch 2 qismdan: teridan chiqib turgan soch o’qi va terida joylashgan soch ildizidan iborat. Soch o’qi soch voronkasidan chiqib, teri ustida yotadi. Soch voronkasiga yog’ bezlari o’z mahsulotini chiqaradi. Soch ildizi dermaning chuqur qatlamida teri osti yog’ kletchatkasi chegarasiga qadar davom etadi va u erda soch piyozchasi bilan tugaydi. Yaxshi rivojlangan sochlar ildizida sochning kutikulasi, po’stloq va mag’iz qismlari tafovut qilinadi. Soch kutikulasi soch ildizining pastki va yuqori qismlarida bir xil tuzilishga ega emas. Soch so’g’oni - piyozchasi sohasining kutikulasi bo’ychan (silindrsimon) xujayralardan iborat. Soch ildizi soch qopchasi yoki follikulasida jonlashadi. U tashqaridan biriktiruvchi to’qimali dermal qin - soch xaltasi bilan o’ralgan. Soch ildizi teri yuzasiga nisbatan qiy-shiq yo’nalgan bo’ladi. Sochlar o’zining xususiy mushagi sochni ko’taruvchi mushakka ega. U soqolda, qattiq va mayin sochlarda, qo’ltiq ostidagi sochlarda bo’lmaydi yoki yaxshi rivojlanmagan.
8. Тери иннервацияси ва васкуляризациясининг хусусиятлари.
Terida sezuvchi nerv oxirlari juda ko’p bo’lib, u yirik retceptor maydon hisoblanadi. Terining nerv apparati ko’pgina nerv tolalaridan va kapsulali nerv oxirlaridan iborat. Terining innervatciyasi bosh va orqa miyaning vegetativ (simpatik) nervlari bilan ta’minlanadi. Teri nerv tolalari teri osti yog’ kletchatkasining chuqur qatlamlarida joylashgan asosiy nerv chigallaridan boshlanadi. Bu nerv tolalari derma tomon yo’nalib, yog’ va ter bezlarini, soch piyozchalarini va teri tomirlarini ta’minlovchi tolalar beradi.