14-маъруза. Мавзу: Катта пролётли зал хоналар томларининг юк кўтарувчи конструкциялари

14.8-расм. Металл стерженлардан бажарилган пролёти 45 метрлик букма конструкция.


Қобиқ конструкцияларнинг бир нечта тури қурилишда кенг қўлланилади. Уларнинг фазовий шакли бикирлик ва устиворликни таъминлай олгани учун қалинлигини бошқа ўлчамларга нисбатан кўп марта кичик қилиш, шу боис материал тежаш мумкин.
Қобиқ конструкциялардан бири цилиндрик ва пароболик своддир (14.9-расм). Цилиндрик ёки пароболик сирт ясовчи тўғри чизиқнинг мос равишда айлана ёки парабола бўйлаб ҳаракатланишидан ҳосил бўлади.

14.9-расм. Цилиндрик сводлар: а-монолит бетондан қилинган свод; б-йиғма элементлардан қилинган свод; 1-своднинг қобиқ қисми; 2-диафрагма; 3-борт элементи; - қадам (тўлқин узунлиги); - пролёт узунлиги.


Своднинг узунлигига қараб узун ( ) ва калта ( ) свод-ларга бўлинади. Узун ва калта сводларнинг ишлаш принципида фарқ бор. Узун сводларнинг иккала таянч қисмида девор ёки ферма кўринишида диафрагма қилинади. Узун своднинг ён томонида бўйлама йўналишда борт элементи қилинади. Борт элементи етарли даражада бикр бўлиши керак, чунки у своднинг балка каби ишлашига ёрдам беради ва пролёт қисмида своддан ҳосил бўладиган горизонтал реакцияни қабул қилади. Калта свод аркасимон ишлайди.
Своднинг тўлқин йўналишида вертикал таянчлар орасидаги масофа (қадам) одатда 6 ва 12 м қабул қилинади. Монолит ва йиғма темирбетондан қилинган сводларда пролёт 24 м гача бўлади. Цилиндрик ва параболик сводлар кўп тўлқинли ва кўп пролётли бўлиши ҳам мумкин.
Цилиндрик ва параболик сводларни металл ёки ёғоч стерженлардан қилинган ечимлари (Шухов системаси) ҳам мавжуд (14.0-расм).
Цилиндрик сводларнинг ўзаро кесишувидан турли композицион хусусият-ларга эга бўлган сводлар ҳосил бўлади (14.1-расм). Масалан, иккита баландлиги ва кесим шакли бир хил цилиндрик сводлар кесишганда хочсимон (крестсимон) ва "юмуқ" (сомкнутый) сводлар олиниши мумкин.

14.0-расм. Шухов системасида бажарилган свод.