14-маъруза. Мавзу: Катта пролётли зал хоналар томларининг юк кўтарувчи конструкциялари

14.1-расм. Ўзаро кесишган қовурғали темирбетон конструкция: а-умумий кўриниши; б-қирқим; в-ясси элементлардан йиғилган конструкция; г - армоцемент кессонлардан йиғилган конструкция; 1 - зўриқтирилган арматура; 2 - қуйма монолит бетон.

14.2-расм. Ўзаро кесишган стерженли конструкция (ферма).

Ўзаро кесишган конструкцияларда консол қилини-ши мумкин. Консолнинг узунлиги пролётнинг 1/4...1/5 қисмига тенг қилиб олинади. Ўзаро кесишган конструкциялардаги юк кўтарувчи балкалар ёки фермалардан ҳосил бўладиган ячейкалар орасидаги масофа 1,5 м дан 6 м гача бўлиши мумкин (14.2-расм).
Ўзаро кесишган балкалар ёки фермалар вертикал ёки қия ҳолатда жойлашиши ҳам мумкин. Қия жойлашганда улар кесишгандан пирамидалар ҳосил бўлади. Конструкция таркибига айрим ячейкаларни тўлдириб турувчи плиталарни ҳам киритса бўлади. Шу йўл билан конструкция кесимининг баландлигини пролётга нисбатан 1/24... 1/32 гача кичрайтириш мумкин. Бундай конструкциялар ўзаро кесишган қовурғали плита деб аталади.
Ўзаро кесишган конструкцияларни ҳам ёғочдан, темирбетондан ва металдан ясаш мумкин. Металл стерженли ўзаро кесишган конструкцияларнинг катта пролётли бинолар томини ёпишдаги имкониятлари бошқа материал-ларга нисбатан каттароқ. Бундай конструкцияларни тайёрлаш учун кўпроқ металл қувурлардан фойдаланилади. Металл профиллардан ҳам фойдаланиш мумкин.
Структура - фазовий тўр бўлиб, у стерженлардан тузилган устки ва остки пояс тўрлар ва уларни бирлаштириб турган қия диагонал стерженлар (ҳовонлар) системасидан иборат (14.3-расм). Структураларни фақат металл қувурлардан, баъзан металл прокатлардан ҳам қилинади. Қувурлардан қилинадиган конструкцияни монтаж қилиш осон. Бунда қувурлардан қилина-диган стерженларни ўзаро бириктириш учун махсус кўп ёқли тугун элемент-лари (коннектор) дан фойдаланилади (14.4-расм). Стерженлар учидаги мосламаларда ва тугун элементида резбали болт кириши учун махсус резбали тешиклар қилинади ва уларга махсус болтларни оддийгина бураб киритилиб стерженлар ўзаро бириктирилади. Бириктирувчи кўп ёқли элементларда 4 тадан 8 тагача болт кирувчи тешиклар бўлиши мумкин.