14-Ma’ruza Mavzu: Dorivor moddalarning kerakli a’zoga yo‘naltirilgan ravishda etkazish tizimlari. Mikrokapsulalar

---

14-Ma’ruza 
Mavzu: Dorivor moddalarning kerakli a’zoga yo‘naltirilgan ravishda etkazish tizimlari. 
Mikrokapsulalar 
 
Ma’ruza maqsadi:
dorivor moddalarning kerakli a‟zoga yo„naltirilgan ravishda etkazish 
tizimlarini bilish. Mikrokapsulalar texnologiyasi va nomenklaturasi bilan tanishish 
Tayanch atama va iboralar:
dorivor moddalarning kerakli a‟zoga yo„naltirilgan ravishda 
etkazish tizimlari, mikrokapsulalar, mikrodrajelar, texnologiy, nomenklatura. 
Reja: 
1.
Farmatsevtik texnologiyada mikrokapsulalarning ahamiyati, ta‟rifi 
2. Mikrokapsula dori turini ishlab chiqarish maqsadi 
3. Mikrokapsulalarni olishda qo„llaniladigan yordamchi moddalar 
4. Mikrokapsulalarni olish usullari:fizikaviy, fizik-kimyoviy va kimyoviy 
5. Mikrosferalarning ahamiyati, ta‟rifi, tuzilishi 
 
Ma’ruzaning qisqacha matni: 
Dorilarni tanada yo‘naltirish pog‘onalari. Mikrokapsulalar – 1-avlod dori 
tashuvchilari 
Mikrokapsula yangi dori turi bo„lib, dori moddaning eng muvofiq ravishda ishlatish, 
ularning tanadagi ta‟sirini kuzatish, tanlab ta‟sir etish va barqarorligini oshirishga erishishni 
ta‟minlaydi. 
Demak, mikrokapsula tanadagi dorilarning yo„nalishini kuzatish va ta‟sirini tartibga solib 
turuvchi dori turi. Mikrokapsula qattiq, suyuq va gazsimon dorivor moddalarning kichik 
zarrachalari bo„lib, polimer yoki shu kabi qo„shimcha moddalar yordamida qobiq bilan 
o„raladi. 
Mikrokapsulalar 1dan 500 mkm gacha kattalikda bo„lib, qobiqlarning qalinligi 0,1dan 
200 mkm oralig„idadir. Lekin ko„proq tibbiyotda 100dan 500 mkm gacha kattalikdagi 
mikrokapsulalar ishlatiladi. Agar mikrokapsulalar kattaligi 1 mkm dan kichik bo„lsa, ular 
nanokapsulalar deyiladi. Asosan ular parenteral dori turlarida qo„llaniladi.
Mikrokapsulalarning tarkibidagi ta‟sir etuvchi modda umumiy massaning 15-99% ini 
tashkil etishi mumkin. Mikrokapsula qobig„ini qalinligi va ularning mexanik ta‟sirlarga 
chidamligi yoki boshqa xususiyatlari parda hosil qiluvchi moddalar tabiatiga, hamda
mikrokapsulalarni qanday maqsadda ishlatilishiga bog„liqdir. 
Farmatsevtik texnologiyada mikrokapsulalar 50-yillar va 60-yillarning boshida 
qo„llanila boshlangan. Lekin bu yillardan oldinroq kimyo, poligraf va kosmetologiya
sanoatlarida ishlatilgani ma‟lum. 
Mikrokapsulalar dori turini barpo etishda quyidagi asosiy masalalarni echilishi ko„zda 
tutiladi: 
1.Tanlab ta‟sir etuvchi mikrokapsulalar yaratish, oshqozonda parchalanmay o„z ta‟sirini 
ichakda ko„rsatishi; 
2. Mikrokapsula va tarkibidagi dori moddani tashqi muxit ta‟siridan asrash; 
3. Xidi va mazasini yaxshilash maqsadida moddani parda bilan niqoblash; 
4. Bir dori turining o„zida bir-biriga zid dori moddani berish imkoniyati; 
5. Elimshak, cho„ziluvchan suyuqliklardan ishlatish uchun oson sochiluvchan va dozalarga 
aniq bo„linuvchan dori turini yaratish; 
6.Mikrokapsula tarkibiga kiruvchi moddalar dozasi oldindan mo„ljallangan miqdorda
terapevtik ta‟sir ko„rsatishini ta‟minlash maqsadida kerakli sharoitlarni yaratish; 
7.Ko„pchilik dorilarga xos bo„lgan oshqozon-ichak yo„llarini qi-tiqlovchi ta‟sirini 
kamaytirish yoki yo„qotish; 
8. Mikrokapsula tayyorlash davrida tarkibiga kiruvchi moddalar turg„unligini saqlash.