13-sabaq. Irkilis belgileri

Kóp noqat (...)
Kóp noqat, kóbinese gáptiń sońında, geyde gáptiń basında, ishinde qollanılatuǵın irkilis belgisi. Bul belgi, tiykarınan mánige baylanıslı qoyıladı. Kóp noqat qanday da bir sebepler menen oy-pikirdiń úziliske ushıraǵanın yamasa onıń tolıq tamalanbaǵanın, dawamınıń bar ekenin bildiredi: Úsh jıllıq armiyanı pitkerip kelgen jezdesi - Qalan sóziniń ústinen shıqtı. Birotala ájapası ekewi Jumabaydıń úyine kóship keldi de, Jumabaydı oqıwǵa jiberdi. Húwlep qalǵan xojalıq qaytadan tolıstı...
Kóp noqat tómendegi jaǵdaylarda qoyıladı:
1. Aytılajaq oy tolıq tamalanbaǵanda gáptiń aqırına kóp noqat (...) qoyıladı. Bul jaǵdayda gáptiń aytılıw maqsetine qaray, kóp noqattıń qoyılıwı úsh túrli bolıp keledi: a) eger gáp xabar intonaciyası menen aytılsa, tek noqattıń ózi; b) soraw intonaciyası menen aytılsa, soraw hám kóp noqat (?...); v) úndew intonaciyası menen aytılsa, úndew belgisi hám kóp noqat (!...) belgileri qoyıladı: Serjanovqa bul awır túyildide bárin eslemewge tırıstı ... (T.Qayıpbergenov). Áytewir men alıp barıp atırǵan is boyınsha jıynalǵan materiallar usınan dárek beredi .... (K.Allambergenov). Bunday jaǵdayda ol ne aytıwı múmkin? ... (T.Qayıpbergenov). Sizlerge de húkimet aylıq tólep qoyıptı-aw!... - Men, ne qılayın qosshım. Jábirkesh arzasın qaytıp alıp otır ǵoyYo... (K.Allambergenov).
2. Aytılajaq birgelkili oy-pikirdi dawamlay bermey, qısqartıp beriw zárúr bolǵanda, sol qısqartılǵan orında kóp noqat qoyıladı: Mámleketke paxta tapsırıw kerek, salı tapsırıw kerek, ovosh` tapsırıw kerek, gósh tapsırıw kerek, sút tapsırıw kerek ... (A.Sadıqov).
Geyde kóp noqat gáptiń keyninde emes, jay gáptiń ishindegi qısqartılǵan orında da qoyıladı. Bunday jaǵdayda jay gáptiń sońǵı aǵzaları, yaǵnıy sóylewshiniń pikiri tamamlanbay qaladı. Biraq sol kóp noqattıń ornın toltıratuǵın pikir avtor tárepinen ekinshi bir abzac arqalı tekste dawam etedi. Mısalı: -Al, Gúlsarı, endi usılay etip tura beremiz be? – dep Tanabay jorǵanı iytergen edi, ol teńselip, ayaqları shalısıp ketti. - Qáne, toqtap tur, men házir ...