13-мавзу. ҲУҚУҚий муносабатлар ўқув машғулотининг натижасида

13-МАВЗУ. ҲУҚУҚИЙ МУНОСАБАТЛАР


_{Ўқув машғулотининг натижасида талабада ҳуқуқий муносабатлар: тушунчаси, белгилари ва турлари, ҳуқуқий муносабатларнинг юзага келиш асослари, ҳуқуқий муносабатлар таркиби: субъект, объект, субъектив ҳуқуқ ва юридик мажбуриятлар ҳамда юридик факт: тушунчаси ва турлари, ҳуқуқдаги презумпциялар ва фикциялар тўғрисида тушунчалар шаклланади.}

• 
  Ҳуқуқий муносабат тушунчасини унинг белгиларидан келиб чиқиб тушунтиринг
  

Ҳуқуқий муносабатлар - шахслар ўртасидаги юридик алоқа бўлиб, бу уларнинг ўзаро ҳуқуқ ва мажбуриятларида ифодаланади. Ўзаро ҳуқуқ ва бурчларсиз ҳуқуқий муносабат вужудга келмайди. Ҳуқуқий муносабатлар – бу ижтимоий муносабатларнинг ҳуқуқ нормалари билан тартибга солинган бир қисми бўлиб, уларнинг субъектлари субъектив ҳуқуқ ва субъектив юридик мажбуриятларга эга бўладилар.
Ҳуқуқий муносабатларнинг белгилари:

• 
  ижтимоий субъектлар ўртасидагина юзага келадиган муайян алоқалар;
  
• 
  ҳуқуқ нормалари асосида юзага келади;
  
• 
  иродавий ҳарактерга эга (чунки муносабат юзага келиши учун камида битта томоннинг истаги талаб қилинади);
  
• 
  давлат томонидан қўриқланади ва таъминланади;
  
• 
  муайян предмет ёки ашёга нисбатан юзага келади ва шу асосда субъектлар ўзларига тегишли субъектив ҳуқуқ ва юридик мажбуриятларни амалга оширадилар.
  

Ҳуқуқий муносабатларни қуйидаги мезонлар бўйича таснифлаш мумкин:

1. 
   ҳуқуқ тармоқларига кўра: конституциявий, маъмурий, фуқаролик-ҳуқуқий, жиноят-ҳуқуқий, меҳнатга оид, оилавий ва бошқалар;
   
2. 
   мазмунига кўра: умумий тартибга солувчи, нисбий, қўриқловчи;
   
3. 
   тарафларнинг аниқлик даражасига кўра: мутлоқ, регулятив;
   
4. 
   мажбуриятлар характерига кўра: суст типдаги, фаол типдаги;
   
5. 
   субъектларига кўра: умумий, муайян (конкрет);
   
6. 
   таъсир этиш мақсадига кўра: статик, динамик;
   
7. 
   генетик ва функционал алоқаларга кўра: моддий ва процессуал.
   

<sub>Ҳуқуқий муносабатлар юзага келиши учун моддий асослар (томонларнинг хоҳиш-истаги, манфаати) ва юридик асослар (мазкур ижтимоий муносабатни тартибга соладиган тегишли ҳуқуқ нормасининг мавжудлиги; томонларнинг ҳуқуқ ва муомала лаёқатига эга бўлишлиги; юридик фактнинг мавжудлиги) бўлиши лозим.


Савол: Ҳуқуқий муносабат – ҳуқуқ нормаларининг инсонлар хулқ-атворига таъсири натижасида вужудга келадиган муносабат сифатида унинг ўзига хос томонларини муҳокама қилинг.</sub>

•