13-Mavzu: Tuproq va yer osti suvlaridagi tuzlarning miqdori va tarkibini aniqlash

Fizik tadbirlar. Yerni chuqur haydash va yumshatish, ho‘llash, 1 ga maydonga 200-500 t qum solish, 

so‘ngra sho‘r yuvish. Bu tadbirlar tuproq qatlamini havo va suv o‘tkazuvchanligini yaxshilaydi. 

Biologik tadbirlar. Organik o‘g‘itlar kiritish, sholi, beda ekish orqali pastki qatlamga yuvilgan ozuqa 

elementlarini yuqoriga ko‘tarish. 

Kimyoviy tadbirlar.  Tuproqdagi  erkin sodaning ta’sirini  yo‘qotish  (neytrallash) va  yutuvchi natriyni 

kalsiy ionlari bilan almashtirish. Buning uchun kimyoviy meliorant sifatida gips (CaSO

4

), ohak (CaCO

3

), va 

kislotali  moddalar (oltingugurt  kislotasi  (H

2

SO

4

), oltingugurt  (S), temir sulfat  (FeSO

4

)  lar)  dan  foydalanish. 

Bu  moddalar  neft  va  bo‘yoq  zavodlarining  ishlab  chiqarish  chiqindilari  tarkibida  mavjud  bo‘lganda  ularni 

tuproqqa aralashtirish bu moddalarni tuproq karbonatlari bilan kimyoviy jarayonga kirishishiga va eruvchan 

kalsiy manbai bo‘lmish gipsning hosil bo‘lishiga olib keladi. 

Gidrotexnik  tadbirlar.  Bu  tadbirlar  sizot  suvlarining  bug‘lanishini  kamaytirish,  ularning  sathini  pa-

saytirish  va  faol  qatlamdan  tuzni  sun’iy  zovurlar  yordamida  olib  chiqib  ketishdan  iborat  bo’ladi.  (Yer  osti 

suvlaridan  qishloq  xo‘jaligida  foydalanish,  sug‘oriladigan  maydonlarning  yerdan  foydalanish  koeffitsienti 

(YFK) qiymatini oshirish (0,88 - 0,92), sun’iy zovurlar qazish va sho‘r yuvish ishlarini amalga oshirish).