|
Стратоволканлар, ёки "қатламли вулканлар". Периодисческуляр лава (вискоз ва зич, тез қотиб турувчи) ва пирокластик материал - иссиқ газ, кул ва қизил-иссиқ тошлар аралашмаси; конусидаги чўкинди натижасида (ўткир, конкав ёмғирли) муқобил ҳисобланади. Бу вулқонларнинг лава ҳам вулқонни қўллаб-қувватловчи шпалли коридорлар шаклидаги ямақлар устида мустаҳкамланиб, ёриқлардан оқиб чиқади. Бунга мисоллар: Этна, Весувиус, Фужияма.
Гумбаз вулканлар. Вулканинг тубидан кўтарилган ёпишқоқ гранит магмани ямоқлардан оқиб чиқмайди ва гумбазни шакллантиради. У гўё гумбаз остида тўпланган газларни зарарсизлантирган қўзиқорин каби томоғига ботади. Бундай гумбаз, ҳозирги АҚШнинг шимоли-ғарбий қисмида жойлашган, 1980-йилги портлаш пайтида пайдо бўлган Азиз Ҳеленс вулқонининг кратеридан иборат.
Комплекс (аралаш, композит) вулқонлар.
Гавайи тури
Стромболиан тури
Гавайи тури - суюқ базалт лаваларнинг чиқиши, лава кўллари кўпинча ҳосил бўлади, лава хар узоқ масофаларга тарқалиши мумкин.
Стромболи тури лава ва қалинроқ бўлиб, тез-тез портлашлар оқибатида видани чиқариб ташланади. Ковоқлар, вулқон бомбалари ва лапиллаларнинг конус шаклланишининг характеристикаси.
Вулқон отилиши бўйича қизиқарли фактлар
Волканик портлашлар табиий офатларга олиб келадиган геологик фавқулодда вазиятлардир. Кўтарилиш жараёни бир неча соатдан кўп йилларга чўзилиши мумкин.
Пуфланиш остида газ, суюқ ва қаттиқ ҳолатда иссиқ ва иссиқ вулқонли маҳсулотларнинг сезиларли миқдордаги юзасида ичаклардан олинган жараёнлар тушунилади. Патламалар даврида вулқон тузилмалари шакллантирилади - каналнинг ёрилиши ва ёриқлари билан чегараланиб, баландликнинг характерли шакли бўлиб, унинг натижасида ҳосил бўладиган маҳсулотлар магматик пунктлардан келади. Одатда улар депрессиядан иборат конуснинг шаклига эга - тепада бир кратер. Унинг чўкиши ва йиқилиши тақдирда, калдера ҳосил бўлади - кенг деворларга ва нисбатан паст текисликка эга бўлган катта ширкат (4).
Вулканинг ўзига хос хусусиятларини ҳисобга олмаганда, портлаш кучи ёки унинг портловчи хусусияти кенг тарқалганлиги вулқон портлаш портфели (ВЕИ) миқёсида амалга оширилади. 1982-йили америкалик олимлар C.Неwҳалл (С.А.Неwҳалл) ва С.Селф (С.Селф) томонидан Ер атмосферасига таъсири ҳақида умумий баҳо беришга имкон берилди. Вайрон парчаланиш даражаси, унинг ҳажми ва жойлашувидан қатъи назар, ВЕИ ўлчовларида - чиқарилган маҳсулотларнинг ҳажми - тефра ва кулнинг устунининг баландлиги - пуфланиш устунидир.
1963 йилда Исландиянинг жанубидаги сув ости вулқонининг портлаши оқибатида Суртсей ороли пайдо бўлди.
1883 йилда Индонезиядаги Кракатоа вулқонининг портлаши тарихда ҳеч қачон эшитилмаган энг мушкул вазиятга олиб келди; вулқондан 4800 км дан ортиқ масофада овоз эшитилди. Атрофдаги зарба тўлқинлари Ерни этти марта айланиб ўтиб, 5 кун мобайнида сезиларли даражада фарқ қиларди. Ёнғин пайтида 36 мингдан ортиқ киши ҳалок бўлди, 165 қишлоқ вайрон бўлди, 132 таси (асосан, портлашдан кейин содир бўлган тсунами туфайли) зарарланди. 1927 йилдан кейин пайдо бўлган вулқон портлашлари Анак-Кракатау ("Кракатау боласи") номли янги вулқон оролини шакллантирди.
Гавайи оролида жойлашган Килауэа вулқони ҳозирги кунда энг фаол волкан ҳисобланади. Вулкан денгиз сатҳидан фақат 1,2 км баландликда кўтарилади, аммо унинг узоқ муддатли портлаши 1983 йилда бошланган ва шу кунгача давом этмоқда. Лава оқимлари океанга 11-12 км.
2010 йилда Эйжафжаллажокулл вулканининг отилиши Эвропада 60 мингдан ортиқ рейсни бекор қилди.
Шунингдек, олимлар 560 вулканлардаги портлашларни кузатдилар. Улардан энг каттаси рўйхатда келтирилган:
2013-йил 13-декабрь - Россиядаги "Намелесс" вулқони; 2011 йил 12 июнда - Набро вулқони Эритрея;
2011 йил 5 июнь - Чили, Пуэуэ вулкони; 2011 йил 21 май - Исландия, Гримсвиэтн вулқони; 2011 йил 3 январь - Ситсилиянинг шарқий қирғоғида, Этна вулқони; 2010 йил 26 октябрь - Индонезия, Жава ороли, Мерапия вулқони; 2010 йил 21 март - Исландия, Эйжафжадлайöкüлдк вулқони; 2000 йил 15 декабрь - Мексика Попоcатепетл вулкони; 2000 йил 14-март - Россия, Камчатка, номаълум вулқон; 1997 йил 30 июнь - Мексика, Попоcатепетл вулкони; 1991 йил 10-15 июнь - Филиппин, Лузон ороли, Пинатубо вулканияси; 1985 14-16 ноябрь - Колумбия, Руиз вулқони; 1982-йил 29-март - Мексика, Ал-Чичон вулканияси; 1980 йил 18-май - АҚШ, Вашингтон, Собиқ Ҳеленс вулқони; 1959 12 август - АҚШ Килауэа-Икки; 1956 йил 30-март - СССР, Камчатка ярим оролида, Намозсиз вулқон; 1951 21 январь - Янги Гвинея, Ламингтон вулқони; 1944 й. Июнь - Мексика, Парикутин вулқони; 1944 йил март - Италия, Весувиус вулқони; 1931 13-28 декабрь - Индонезия, Жава ороли, Мерапия вулканияси; 1911 Январь 30 - Филиппин, Таал вулқони; 1902 24 октябрь - Гватемала, Санта Мария вулқони; 1902-йил 8-май - Мартиник ороли, Монтагне-Пеле вулқони.
Do'stlaringiz bilan baham: |
