Минтақаларни тартибга солишнинг мақсади ва воситалари
Минтақаларнинг ижтимоий-иқтисодий ривожланишнинг назарий ва услубий асослари.
Ҳудудий ўсиш назариялари, уни таҳлил этиш масалалари.
Ҳудудлар иқтисодий ривожланишини тартибга солишнинг мақсад ва воситалари
1.Минтақаларни тартибга солишнинг мақсади ва воситалари
-
мамлакатда Ҳудудий сиёсатнинг иқтисодий, ижтимоий, ҳуқуқий ва ташкилий асосларини яратиш;
-
Ҳудудларнинг иқтисодий имкониятларидан қаъти назар, ягона минимал ижтимоий стандартларни ва тенг ижтимоий ҳимояни таъминлаш, фуқароларнинг ижтимоий ҳуқуқларини кафолатлаш;
-
Ҳудудларнинг ижтимоий-иқтисодий ривожланиши учун шарт-шароитларни тенглаштириш;
-
атроф I – I муҳит ифлосланишини тўхтатиш ҳамда унинг ифлосланиши оқибатларини йўқотиш, Ҳудудларни комплекс экологик ҳимоя қилиш;
-
ўта муҳим стратегик аҳамиятга эга ҳудудларни устувор ривожлантириш;
-
Ҳудудларнинг табиий - иқлим хусусиятларидан тўлиқ фойдаланиш;
Давлат Ҳудудий сиёсатининг асосий мақсадларига қуйидагилар киради:
Жаҳон банкининг маърузасида
иқтисодий ривожланишга
инсон тараққиётига қаратилган жараён сифатида қаралди
«Тараққиётнинг» мақсади
ҳаёт сифатини яхшилаш ҳисобланади.
Ҳаёт сифатининг яхшиланиши, хусусан, камбағал мамлакатларда, энг аввало, даромадлар кўпайиши ва фақат бугина эмас, балки, яхшироқ таълим олиш, овқатланиш ва соғлиқни сақлаш имкониятлари тенглигини, шахсий эркинликни кенгайтириш ва бой маданий ҳаётни кўзда тутади»
ҳаёт сифатининг яхшиланиши биринчи навбатда барча аҳоли даромадларининг ўсишига – мамлакатда аҳоли жон бошига тўғри келадиган ўртача пул даромадларининг ўсишига боғлиқ қилиб қўйилади.
2. Минтақаларнинг ижтимоий-иқтисодий ривожланишнинг назарий ва услубий асослари.
Хududiy siyosаt nаzаriyalаri хududlаr iqtisоdiy rivоjlаnishining dаvlаt tоmоnidаn tаrtibgа sоlish yo’nаlishlаrini shаkllаntirаdi.
Хududiy o’sish nаzаriyalаrini ko’rib chiqishdа ikki хil аsоsiy yondаshuv mаvjud.
Birinchisi
Ikkinchisi
аlоhidа kоrхоnа vа firmаlаrning хаtti-hаrаkаtlаrini tаhlil etishgа аsоslаngа.
хududlаrdа iqtisоdiy o’sish mоdеllаrini qo’llаsh. Bundаy mоdеllаrni mаmlаkаt iqtisоdiyotining o’sishini izоhlаsh uchun ishlаb chiqilgаn mоdеllаrgа o’хshаtish mumkin
3. Ҳудудий ўсиш назариялари, уни таҳлил этиш масалалари.
П.Самуэлсон
ишлаб чиқаришнинг фақатгина оддий миқдорий ўсишига интилиш керак эмас (ҳатто аҳоли жон бошига ҳам). У билан бирга жамиятнинг ҳамма ижтимоий-иқтисодий тузилмаси ички ривожланишига эришиш зарур»
Ҳудудий
сиёсат
шакллари
Давлат
буюртмаларини
жойлаштириш.
Маҳаллий
хокимият
имкониятлари
чегараланган фаолият
соҳаларида
худуларга ташкилий,
ҳуқуқий ва ахборот
кўмагини кўрсатиш.
Иқтисодий
механизм ва
Регуляторларни
қўллаш.
Эркин иқтисодий
Ҳудудларни
ташкил қилиш.
Ҳудудларнинг
ижтимоий-
Иқтисодий
ривожлантиришни
прогноз қилиш.
Ҳудудлар
Иқтисодиёти
ва ижтимоий соҳа
объектларини
Ривожлантиришда
давлатнинг
тўғридан - тўғри
иштироки.
Ҳудудий ўсиш назарияларини икки гуруҳга ажратиш мумкин. Биринчи гуруҳга ишлаб чиқариш функциясига асосланган неоклассик назариялар, иккинчисига неокейнсчилар, институционаллар ва иқтисодчи – географияшунослар моделларининг синтези бўлган кумулятив ўсиш назариялари киради (аниқроқ қилиб айтганда эса, биринчи бўлиб кумулятив ўсиш моделини институционалистлар таклиф этишган, сўнг уни иқтисодчи-географияшунослар ривожлантиришган, неокейсчилар эса Ҳудудий сиёсат тадбирларини амалга оширишда унга таянишган).
4. Ҳудудлар иқтисодий ривожланишини тартибга солишнинг мақсад ва воситалари
Ҳудудий иқтисодий ривожланишни давлат томонидан тартибга солиш
«пионерлари»
А.Леш
С.Деннисон
С.Деннисон
А.Леш
Урушдан олдинги Буюк Британия учун жиддий муаммо бўлган депрессив ҳудудларни тартибга солишни кўриб чиққан. У асосий эътиборини саноат инвестициялари географиясига бевосита усуллар ёрдамида таъсир этишга қаратган. Бу усуллар саноатга янги капитал қўйилмаларини жойлаштириш устидан марказлашган назоратни ўрнатиш билан боғлиқ бўлган.
У конкрет ҳудудларда табиий жараёнларнинг кечишини енгиллаштирувчи чора-тадбирлардан танлаб фойдаланишни таклиф этган; ишлаб чиқаришни кўчириш, рақобатни рағбатлантириш учун имтиёзли шароитлар яратиш тарафдори бўлган ҳамда инвестиция киритишнинг энг яхши йўналишлари ҳақида ахборот берувчи марказий бюро яратишни таклиф қилган.
Ҳудуд иқтисодиёти ва ижтимоий соҳа объектларини ривожлантиришда давлатнинг тўғридан-тўғри иштироки манзилли тартибга солиш йўлларидан бири сифатида намоён бўлади.
Масалан, мамлакатда инвестицион лойиҳаларни ишлаб чиқиш ва амалга оширишни келтириш мумкин.
Ҳудудий ривожланишни давлат томонидан тартибга солишнинг асосий иқтисодий механизими бюджет тизими ҳисобланади. Бюджетлар қонуний актлар асосида қабул қилинади ва ишлатилади.
Ҳудудий ривожланишнинг макроиқтисодий регуляторлари давлатнинг солиқ, кредит, инвестицион, нарх, ижтимоий ва бошқа сиёсатнинг Ҳудудлар бўйича дифференциациялашган параметрлари сифатида намоён бўлади.
