13. maruza matni7

2.  Agronomiyada  (dehqonchilikda)  tadqiqotlarning  uslublari.  Ilmiy 

tekshirish  ishlarida  qo’llaniladigan  usullar  asosan  ikki  guruxga  –  laboratoriya  va 

biologik usullarga bo’linadi. 

Ulardan  har  qaysisi  o’z  xarakteri  va  o’tkazish  joyiga  ko’ra  o’ziga  xos 

xususiyatga  ega  bo’lib,  mustaqil  ravishda  yoki  o’zaro  bog’lab  olib  borilishi 

mumkin. 

Laboratoriya  usuli.  Laboratoriya  usullari  deganda  o’simlik,  tuproq  va 

o’g’itlarni  tekshirisha  foydalaniladigan  kimyoviy,  biokimyoviy,  mikrobiologik  va 

shunga  o’xshash  taxlil  turlari  tushuniladi.  Laboratoriya  usuli  –  mustaqil  kuzatish 

usuli  bo’lib,  turli  maqsadlar  uchun  qo’llaniladi:  agrokimyoda  –  tuproqning 

o’g’itlarga  nisbatan  ehtiyojini  aniqlash  uchun;  fiziologiyada  –  uglevodlarni 

assimilyasiya  qilish,  o’simliklarning  nafas  olishi,  suvni  bug’lantirishi  va  uni 

o’zlashtirishi  bo’yicha  fiziologik  jarayonlarni  o’rganish  uchun;  biokimyoda  – 

bioximik  jarayonlar  va  tarkibidagi  turli  moddalar  –  oqsillar,  yog’lar,  uglevodlar, 

PDF created with pdfFactory Pro trial version 

www.pdffactory.com

---

 

27

alkoloidlar,  vitaminlar  va  mineral  moddalarni  aniqlash  uchun;  seleksiyada  – 

o’simlik  xossalari  va  sifati,  sovuqqa,  qurg’okchilikka,  kasalliklarga  chidamliligini 

kuzatish, o’simliklarning texnologik sifatlari – tola chiqishi, tolasining uzunligi va 

boshqalar. 

Ko’pincha  laboratoriya  usullari  dala  ishlari  va  vegetasion  tajribalarga 

qo’shimcha  hisoblanadi.  Ular  kuzatishlarni  chuqurlashtiradi,  tajriba  oldiga 

qo’yilgan  masalalarni  to’la  va  chuqurroq  o’rganishga  imkon  beradi.  Laboratoriya 

tajribalari  dala  ishlari  va  vegetasion  tajribalar  bilan  o’zaro  bog’liq  holda 

o’tkazilishi  mumkin.  Masalan,  dala  tajribasi  o’tkaziladigan  uchastka  tuprog’ining 

fizikaviy  va agrokimyoviy  xossalarini aniqlash  maqsadida taxlil qilish  uchun  yoki 

vegetasion tajriba uchun ana shu uchastkadan tuproq olinadigan bo’lsa laboratoriya 

usuli qo’llaniladi. 

Bundan yarim asr ilgari laboratoriya usuli ilmiy tekshirish ishlarida birinchi 

o’rinni  egallagan,  chunki  tez  o’tkazilishi  va  aniq  bo’lishi  uning  ustunligidir 

(kamchiligi – asosiy agronomik muhit qatnasha olmaydi). Masalan, agrokimyoda – 

tuproq  tarkibidagi  umumiy  azotni  aniqlash  36-48  soat,  o’simliklar  urug’idagi 

yog’ni  Sokslet  apparatida  aniqlash  24-26  soat,  biokimyoda  o’simlik  va  mevalar 

tarkibidagi oqsilni aniqlash 48-54 soat va hokazo. 

D.N.Pryanishnikovning aytishicha, - laboratoriya tadqiqotlari qanchalik aniq 

bo’lmasin dala tajribalarining o’rnini bosa olmaydi. Chunki laboratoriya tajribalari 

haqiqiy  dala  tajribasidan  chetlanib  qoladi.      Laboratoriya  tadqiqotlari  ko’pincha 

dala 

tajribalarini 

to’ldiruvchi, 

uni 

ma’lumotlarini 

chuqur 

o’rganishga 

ko’maklashadi.