13. maruza matni7

Lizimetrik  tajribalar  vegetasion  tajribalardan  o’simlikni  dala  sharoitiga 

yaqinlashtirilgan  maydonda,  ya’ni  tekshirish  dalada,  yerga  chuqurcha  qilib 

joylashtirilgan  maxsus  –  kattaroq  hajmdagi  idishlar  (lizimetrlar)da  o’stirish  bilan 

farqlanadi.  Lizimetr  ichidagi  tuproq  qatlamining  qalinligi  25-30  sm  dan  1-2  m 

gacha bo’ladi. 

Tadqiqotlarda lizimetrik usul o’g’itlar bilan amalga oshiriladigan tajribalarda 

suv  rejimini,  tuzlar  va  qo’llaniladigan  o’g’itlarning  tuproqda  yuvilish  ko’lamini, 

suvning  bug’lanish  (transpirasiya)  koeffisiyentini  o’rganishda,  shuningdek, 

tuproqdagi oziq moddalar balansini taqqoslashda qo’llaniladi. 

Bu  usuldan  dehqonchilik,  tuproqshunoslik,  o’simliklar  fiziologiyasi, 

agrokimyo  va  seleksiya  sohalarida  foydalaniladi.  Lizimetrlarga  tabiiy  tuproq  yoki 

boshqa  tuproqdar  to’ldirilgan  bo’lishi  mumkin.  Ular  lizimetrlarning  o’zi  1-3  m

3

 

hajmli qilib beton va g’ishtdan qurilgan yoki radiusini 10 dan 40-50 sm gacha qilib 

metalldan  yasalgan  bo’lishi  mumkin.  Lizimetrlarda  tuproq  va  o’simliklardagi 

namlik hamda oziq elementlarini hisobga olib borish oson. 

Eksperimentlar 

o’tkazish 

sharoitini 

keyinchalik 

dala 

sharoitiga 

yaqinlashtirish  maqsadida  vegetasion-dala  tajribalari  o’tkaziladi.  Bu  xildagi 

tajribalar  tagsiz  silindr  yoki  kvadrat  idishlarda  bevosita  dalada  o’tkaziladi. 

PDF created with pdfFactory Pro trial version 

www.pdffactory.com

---

 

32

Idishlardagi  tuproq  yon  tomonlardagi  tuproqdan  faqat  20x30  sm  chuqurlikda 

ajratilgan  bo’lib,  qolgan  qismi  hamma  vaqt  tuproq  bilan  bevosita  bog’liq  turadi. 

Vegetasion-dala tajribalaridan har xil maqsadlarda – o’g’itlarning samaradorligini, 

tuproqning  turli  genetik  gorizontlari  unumdorligini  baholashda  foydalanish 

mumkin va hokazo. 

Bu tajribalarni o’tkazish vegetasion va lizimetrik tajribalar qo’yishda maxsus 

asboblarni  talab  etmaydi,  shuningdek,  ishlab  chiqarish  sharoitida  ishlash  uchun 

ham juda qulay. 

Tajribalar maxsus ajratilgan uchastkalarda, shuningdek, oddiy dalalarda ham 

o’tkazilishi  mumkin.  Tuprog’i  bir  xil  bo’lgan  tekis  maydonchada,  idishlarni 

joylashtirish  sxemasi  belgilanadi.  Belkurakda  tuproqning  haydalma  qavati  olib 

tashlanadi,  uning  tagi  esa  10-15  sm  chuqurlikda  yumshatiladi,  yaxshilab 

aralashtiriladi  va  tabiiy  holatga  kelguncha  zichlanadi.  Tajriba  sxemasiga  muvofiq 

o’yilgan  chuqurchalarga  idishlarni  tushirib  ularni  tuproqqa  3-5  sm  chuqurlikda 

joylashtiriladi.  Idishlar  oralig’iga  ham  tajriba  sxemasiga  muvofiq  tuproq 

to’ldiriladi. Tuproq to’ldirish ham vegetasion tajribalar qo’yishdagi singari amalga 

oshiriladi. 

Idishlarning  yon  devorlari  ruxlangan  tunuka,  qalin  qog’oz,  karton, 

egiluvchan fanerdan qilinib, parafin qoplangan bo’lishi kerak.