OBYeKT. Bunda obyektni tanlash ko’zda tutiladi. Yuqorida ko’rsatib
o’tilgandek, tadqiqot obyektini tanlashda xech qanday prinsipial cheklashlar
bo’lmasada, quyidagi ikki xolatni xisobga olgan xolda bunday cheklashlar paydo
bo’lishi mumkin:
a) Ma’lum bir obyektlarining o’rganilishi zarurligi yoki muhimligi. Bunda,
galaktikalar chiqaradigan radio to’lqinlarni yoki traktorning ish unumdorligini
oshirish usullarini o’rganish mumkin. Ikkinchi yo’nalish hozirda muhim amaliy
ahamiyatga ega bo’lib, qishloq xo’jaligi va mashinasozlik soxalaridagi tadqiqot
obyektini tanlashni taqozo qiladi.
Birinchi turdagi obyektlarning tadqiqotini fundamental (nazariy), ikkinchi
turdagilarni esa-amaliy tadqiqotlar deyiladi. Fundamental tadqiqotlar - insoniyat
uchun strategik (istiqbolli) aspektda muxim bo’lib, ular ilm-fanning asosiy vazifasi
- ko’p tarmoqli xo’jalikni unumdorligini oshirish va shu asosda xalq turmush
darajasini ortirishni ta’minlovchi amaliy tadqiqotlarning negizidir.
b) Vaqtning chegaralanganligi. Xar qanday tadqiqot, ayniqsa amaliy tadqiqot,
ma’lum darajada va ma’lum bir chegaralangan muddatda tugallanishi kerak
bo’ladi. Tadqiqotlarni o’tkazish muddati, obyekt tanlashga sezilarli cheklashlar
qo’yadi.
Shuni bilish muximki, ilmiy tadqiqot obyektini faqat "predmet" yoki qo’l bilan
ushlash mumkin bo’lgan ashyo sifatida tushunish kerak emas. Ba’zida u
xaqikatdan xam predmet bo’lishi mumkin, misol uchun elektrodvigatel,
o’zgartirgich yoki plug korpusi lemexi. Ammo ilm-fan predmeti sifatida material
bo’lmagan substansiya xam bo’lish mumkin: algoritm, usul, prinsip. Ilm - fanni
o’zi xam tadqiqot predmeti sifatida bo’lishi mumkin.
2. XIX asrning oxiri - XX asrning boshlarigacha O’rta Osiyoda ilmiy
tekshirish muassasalarining soni juda kam edi. Taniqli agronom xodimlardan
R.R.Shreder, M.M.Bushuyev, V.S.Maligin va boshqalarning zo’r berib harakat
qilishlariga qaramay o’sha vaqtda mavjud siyosiy va iqgisodiy sharoitga ko’ra fan
qishloq xo’jaligi ishlab chiqarishiga tubdan o’zgartirish kirita olmagan edi.
Imperialistik urushlar natijasida sobiq Turkiston o’lkasi hududida bo’lgan tajriba
stansiyalar va tajriba dalalarining ko’pchiliga o’z faoliyatini vaqtincha to’xtatgan
yoki to’xtatmaganlari ham juda og’ir sharoitga tushib qolgan edi. 1917 yildan
keyin qishloq ho’jaligi sohasidagi ilmiy tekshirish ishlarining hammasi qayta qurila
boshlandi. Turkiston va Ozarbayjonda paxtachilikni tiklash tug’risida 1920 yilda
chiqqan qaror yangi tajriba dalalarini va seleksiya stansiyalarini tiklashni o’z
oldiga maqsad qilib qo’ydi. Shu qaror bilan O’rta Osiyoda paxtachilik bo’yicha
fanni rivojlantirishga asos solindi. 1921-1926 yillarda Turkiston seleksiya
PDF created with pdfFactory Pro trial version
www.pdffactory.com
6
stansiyasi, Oqqovoq tajriba sug’orish stansiyasi, o’g’it stansiyasi, tuproqshunoslik
instituti va boshqalar tashkil etildi. 1929 yilda paxtachilik bo’yicha ilmiy tekshirish
instituti tashkil etildi. 1954 yilda Paxtachilik NIXI mexanizasiya va agrotexnika
markaziy stansiyasi bazasida O’rta Osiyo sug’oriladigan dehkonchilikni
mexanizasiyalash va elektrlashtirish ilmiy tekshirish instituti (SAIME) tashkil
etildi. Bulardan tashqari 1937 yilda sobiq Milyutinsk Davlat seleksiya stansiyasi
bazasida Bahorikor dehqonchilik instituti barpo etildi. 1926 yilda sholichilik tajriba
stansiyasi Chirchiq daryosining o’ng qirg’og’ida tashkil etildi. 1933 yilda sabzavot
tajriba stansiyasi, 1930 yilda O’zbekiston bog’dorchilik va uzumchilik stansiyasi,
Do'stlaringiz bilan baham: |