15
Ilmiy-texnik ma’lumotlar manbalarining klassifikasiyasi. Bunda ilmy-texnik
ma’lumotlarga ahamiyat bersak, ularning o’zi birlamchi va ikkilamchi manbalarga
bo’linadi.
Birlamchi manbalar chop etilgan yoki chop etilmagan ma’lumotlarga
bo’linadi. Chop etilgan ma’lumotlar guruhiga: vaqtli nashrlar, jurnallar, gazetalar,
ilmiy ishlar va to’plamlar, byulletenlar, ilmiy axborotlar, monografiyalar, ilmiy
nashrlar, ilmiy-ommabob nashrlar, ilmiy konfrensiyalar materiallari maxsus
nashrlar kiradi. Chop etilmaganlarga esa: ilmiy-texnik hisobot hujatlari,
dissertasiyalar, depozitga qo’yilgan qo’lyozmalar, texnologik qo’llanmalar,
rasionalizatorlik takliflar, tarjimalar, arxiv hujjalarni misol qilish mumkin.
Ikkilamchi manbalani asosan: ma’lumot beruvchi nashrlar, bir nusxada (signal)
axborot, referativ jurnallar, ekspress axborotlar, referativ va analitik sharhlari, turli
xil ma’lumotlar beradigan adabiyotlar, umumiy va tarmoq ensiklopediyalar,
ma’lumotlar beruvchi nashrlar, turli xil lo’g’atlar, kataloglar va kartotekalar -
asosiylar, lo’g’atli, fanlarni nomi bo’yicha, yordamchi, nashrlarni turi bo’yicha,
bibliografik- doimo nashr qilib turadigan, bir bir chop etilgan ma’lumotlarni aytish
mumkin.
Talabalarni ilmiy izlanishlari va tadqiqotlarni olib borishlari davrida maskur
ilmiy-texnik ma’lumotlar klassifikasiyasidan tug’ri foydalansalar va institut
qoshidagi kutubxonaning maxsus katalog va kartotekagi belgilovchi
raqamlardan foydalanib kerakli adabiyotlarni, ilmiy axborotlar va maqolalarni
topishda va o’zlari bajarayotgan ilmiy ishlari bo’yicha yetarli darajada
ma’lumotlarga ega bo’ladilar va ilmiy muammoni to’g’ri tahlil qilishda va shu
yo’nalish bo’yicha adabiyotlar sharhini tuzishda keng ravishda ilmiy
ma’lumotlardan foydalanish imkoniyatlarga ega bo’ladilar.
Xozirgi paytda, ilmiy xodimlar uchun, o’ziga yangi bo’lgan bilim sohasini
o’zlashtirishdagi ma’lum bir qiyinchiliklar axborot manbalarining yetishmasligida
emas, balki ularning ortig’i bilan ta’minlanganligidadir. Bunda, qisqa yo’l bilan
to’la axborot beruvchi manbalarni tanlash muammosi paydo bo’ladi.
Nashr qilinadigan axborot materiallari quyidagilardir: monografiya
shaklidagi kitoblar va o’quv qo’llanmalari, respublika va xorijiy davlatlarning
davriy nashrlari, ilmiy to’plamlar, ekspress - axborotlar va referativ
ko’rsatkichlar.
KITOBLAR. Xar bir tajribali kitobxon biladiki, kitoblarda ilmiy
muammolarni bir xil to’g’ri yoritilishi bilan bir qatorda, ularning shakli va uslubiy
jihatdan takomillashganligi turlicha bo’lishi mumkin. Yangi boshlayotgan
tadqiqotchi bu kamchilikni ko’p sonli manbalarini yuzaki o’rganib chiqish bilan
qoplaydi. Ammo, tajriba shuni ko’rsatadiki, ixtiyoriy holda tanlangan bir necha
kitoblar o’rniga birgina to’g’ri tanlangan kitobni chuqur o’rganib chiqish yaxshi
natija beradi.
JURNALLAR. Xar bir ilm - fan soxasida, odatda bir necha (ba’zida, o’nga
yaqin) jurnallar bosib chiqariladi. Bunda ularni o’rganishda quyidagiga amal qilish
kerak: barcha jurnallarni ba’zi - ba’zida ko’rib chiqqandan ko’ra, to’g’ri tanlangan
oz sondagi jurnallarni doimiy ravishda kuzatib borish yaxshi natija beradi. Bunda,
PDF created with pdfFactory Pro trial version
www.pdffactory.com
16
3-4 ta mamlakatimiz va shu sondagi xorijiy mamlakatlarning jurnallarini o’rganib
borishi maqsadga muvofiq bo’ladi.
DAVRIY ILMIY TO’PLAMLAR. Bu to’plamlar yirik o’quv va ilmiy
institutlar tomonidan yiliga bir-ikki marotaba chiqariladi. Ular jurnallarga
ekvivalent bo’lib, ammo ko’proq maxsus mazmunga ega bo’ladi.
EKSPRESS AXBOROTLAR VA REFERATIV JURNALLAR. Bu turdagi
axborot manbalari Respublika axborotlar fondi instituti tomonidan bosib
chiqariladi va quyidagilarga bo’linadi:
a) Referativ jurnal (RJ) - kitoblar, maqolalar, kashfiyotlarning qisqacha
annotasiyalarini o’z ichiga oladi va xar oyda bir marotaba turli yo’nalishlari
bo’yicha bosib chiqariladi;
Do'stlaringiz bilan baham: